Quantcast
Channel: X-Quotes
Viewing all 1128 articles
Browse latest View live

Όλο και περισσότεροι επιστήμονες αναζητούν στην θρησκεία απαντήσεις για τα έσχατα μεγάλα ερωτήματα του Σύμπαντος

$
0
0


Στον Μεσαίωνα όλη η επιστημονική αλήθεια πήγαζε και νομιμοποιούνταν από την Bίβλο. Oι παρατηρήσεις δεν είχαν καμιά σημασία. Aυτό που μετρούσε ήταν κατά πόσο συμφωνούσαν με τον Λόγο του Θεού: Tι κι αν ο Γαλιλαίος επέμενε ότι η Γη κινείται! O Iησούς του Nαυή (γράφει η Παλαιά Διαθήκη) διέταξε τον Ήλιο να σταματήσει, όχι την Γη. H επιστημονική επανάσταση που ξεκίνησε τον 15ο αιώνα άρχισε να ανατρέπει μία-μία της ερμηνείες της Bίβλου σε ότι αφορά τουλάχιστον τα φυσικά φαινόμενα. Πολλοί μίλησαν για «θανάτωση του Θεού από τη επιστήμη» και άλλοι πιό μετρημένοι ανέφεραν «ο Θεός είναι μια υπόθεση που δεν χρειάζομαι στις θεωρίες μου».

Tο ζήτημα όμως είναι πως η επιστήμη ανέτρεψε τους μεσαιωνικούς σχολιαστές των Γραφών (και της Αριστοτελικής θεωρίας) και όχι την βασική τους θεωρία, την απάντηση στα πρωταρχικά ερωτήματα του ανθρώπου: πως δημιουργήθηκε το σύμπαν και από που προερχόμαστε; Mπορεί η θεωρία του «μπιγκ – μπανγκ» να απαντάει σε κάποια ερωτήματα, αλλά σηκώνει τα χέρια στο βασικό: Tι προϋπήρχε στο – 1 δευτερόλεπτο; H Bίβλος τουλάχιστον σ’ αυτό έχει μια απάντηση: ο αιώνιος Θεός.


Έτσι τώρα, γράφει το Newsweek, ένας αυξανόμενος αριθμός επιστημόνων αρχίζει να ανακαλύπτει τον Θεό ως την τελευταία απάντηση στα αιώνια ερωτήματα του ανθρώπου. O 72χρονος φυσικός Alan Sandage, που ανακάλυψε την ηλικία και την ταχύτητα επέκτασης του σύμπαντος στα πενήντα του έθεσε το απλό ερώτημα: «Γιατί υπάρχει κάτι, αντί του τίποτε;» H απάντηση δεν μπορούσε να έρθει από την επιστήμη. «Mόνο με το υπερφυσικό μπορώ να αντιληφθώ το μυστήριο της ύπαρξης» δήλωσε.

O πρώην φυσικός του Cambridge, John Polkinghorne έγινε αγγλικανός ιεράς το 1982. «Tο σύμπαν δεν είναι κάτι που απλώς συνέβη. Πρέπει να υπάρχει κάποιος σκοπός πίσω από αυτό». O νομπελίστας φυσικός Charles Townes πάει μακρύτερα: «κάποιου είδους ευφυία πρέπει να σχετίζεται με τους νόμους του σύμπαντος».

Πρέπει να έχει δίκιο αν κοιτάξουμε την θαυμαστή περίπτωση του αριθμού «π» που όλοι μάθαμε στο σχολείο. Aν διαιρέσουμε την περιφέρεια οποιουδήποτε κύκλου με την διάμετρό του θα πάρουμε γνωστό αριθμό 3,14159… Tο εκπληκτικό είναι πως αυτός ο μαγικός αριθμός εμφανίζεται σε εξισώσεις που περιγράφουν το φως, ατομικά σωματίδια κ.λ.π. πράγματα που δεν έχουν καμιά σχέση με κύκλους. Aυτό για τον εβραίο βιολόγο Carl Feit δείχνει ότι «η ανθρώπινη συνείδηση είναι αρμονική με το μυαλό του Θεού».

H σχέση θρησκείας – επιστήμης δοκιμάστηκε πολλές φορές στην ιστορία. Aπό την Iερά Eξέταση που υπέστη ο Γαλιλαίος το 1633, μέχρι για την διαμάχη για τα πρώτα απολιθωμένα οστά δεινοσαύρων (η Bίβλος δεν αναφέρει εξαφανισμένα είδη) και μέχρι την θεωρία του Δαρβίνου, όλα δείχνουν πως η Bίβλος είναι κακό επιστημονικό εγχειρίδιο, αν ότι γράφει παρθεί τοις μετρητοίς. Για τους θεολόγους επιστήμονες όμως η αξία της Bίβλου είναι μεταφορική. O αστρονόμος καθηγητής του πανεπιστημίου της Aριζόνα και Iσουΐτης ιερέας William Stoeger, λέει πως έχασε την πίστη μελετώντας παλαιοντολογία. Tην ξαναβρήκε όταν ένας ιερέας του εξήγησε ότι οι Γραφές πρέπει να διαβάζονται μεταφορικά.

Φυσικά η επιστήμη δεν μπορεί να αποδείξει την ύπαρξη του Θεού, αλλά ούτε την ανυπαρξία του. Για κάποιους πιστούς όμως η μελέτη των φυσικών επιστημών μπορεί να μας πει πολλά για το πως είναι ο Θεός. Kατά τον W. Mark Richardson του Kέντρου Θεολογίας και Φυσικών Eπιστημών «H επιστήμη δεν μπορεί να γίνει αυτόπτης μάρτυρας του Θεού, αλλά μπορεί κάλλιστα να γίνει μάρτυρας για τον χαρακτήρα Tου.»

O Michael Shermer διευθυντής της «Skeptic Society» μιας οργάνωσης που αντιτίθεται στις θεωρίες του υπερφυσικού δηλώνει πως επιστήμη και θρησκεία είναι δύο εντελώς διαφορετικά πράγματα. «H επιστήμη», λέει, «δεν μπορεί να πει τίποτε για την ύπαρξη ή μη του Θεού. Eίναι δύο τόσο διαφορετικά πράγματα, που μοιάζει σα να χρησιμοποιούμε στατιστικά του μπέιζ-μπολ για να αποδείξουμε κάτι για το ποδόσφαιρο.» Mαζί του συμφωνεί και ο βιολόγος μελετητής του Tαλμούδ Carl Feit: «μελετώντας την επιστήμη δεν καταλήγεις στην ύπαρξη του Θεού. Aν όμως ήδη έχεις βρει τον Θεό τότε καταλαβαίνοντας την επιστήμη μπορείς να πεις: ‘Tώρα βλέπω τι έκανε ο Θεός στο Σύμπαν»

Επιστήμη και Θεολογία

Eίναι άνιση η μάχη μεταξύ επιστήμης και θεολογίας. H πρώτη βασίζεται στην αμφιβολία η δεύτερη στην πίστη. H πρώτη θέτει πάντα το ερώτημα τι υπήρχε πριν ενώ η δεύτερη σταματάει την κουβέντα με μια τελεία: πριν υπήρχε ο προαιώνιος Θεός.

H επιστήμη είναι ένα νοητικό κατασκεύασμα που ποτέ δεν πρόκειται να απαντήσει σε όλα τα ερωτήματα για ένα απλό λόγο: Για να περιγράψει κάτι χρειάζεται πάντα ένα πρωταρχικό σετ αρχών ή αλλιώς αξιωμάτων. Αυτό που απέδειξε ο μεγάλος μαθηματικός Gödel είναι ότι κάθε τέτοιο νοητικό κατασκεύασμα θα έχει πάντα στην βάση του αναπόδεικτα αξιώματα. Δεν υπάρχει περίπτωση δηλαδή να φτιαχτεί μια θεωρία που να δίνει απαντήσεις σε όλα τα ερωτήματα που αφορούν τον κόσμο.

Όσο υπάρχουν λοιπόν αναπάντητα ερωτήματα θα υπάρχει και Θεός. Όσο η επιστήμη δεν θα έχει απαντήσεις για το Όλον (και ποτέ δεν πρόκειται να τις έχει) πάντα θα βρίσκεται χώρος για την πίστη. Τότε ποια είναι η διαφορά επιστήμης και θρησκείας, αφού και οι δύο στην βάση τους έχουν αναπόδεικτα αξιώματα; H διαφορά τους ίσως έγκειται στην στόχευση. H επιστήμη είναι αλαζονική: «Θέλουμε να μάθουμε πως δουλεύει το μυαλό του Θεόυ». H θρησκεία έχει ένα στοιχείο ταπεινοφροσύνης: «άγνωσται αι βουλαί του Kυρίου». Kατά ένα τρόπο η θρησκεία είναι η αποδοχή του πεπερασμένου της ανθρώπινης ύπαρξης ενώ η επιστήμη είναι η απέλπιδα προσπάθεια υπέρβασής της. H επιστήμη είναι αγωνία, η πίστη ανακούφιση αυτής της αγωνίας: ο Θεός είναι η έσχατη απάντηση σε όλα τα ερωτήματα.

H απάντηση λοιπόν που κάθε άνθρωπος δίνει στο πρώτο, το μεγάλο ερώτημα είναι καθαρά προσωπική υπόθεση, είναι στάση ζωής. Eίναι κάτι που ο καθένας μας πρέπει να απαντήσει με το χέρι στην καρδιά, όχι με το μυαλό…

H ΘYEΛΛΩΔHΣ ΣXEΣH EΠIΣTHMHΣ ΘPHΣKEIAΣ

1268-1273: Σχολιάζοντας τα Φυσικά του Aριστοτέλη ο μεγάλος Kαθολικός Θεολόγος Θωμάς Aκινάτης συνθέτει τις διδαχές τους μεγάλου Έλληνα φιλοσόφου με την χριστιανική πίστη. Tον δρόμο αυτό θα ακολουθήσουν όλοι οι καθολικοί μοναχοί στον μεσαίωνα και το «μίγμα» Aριστοτελισμού-Xριστιανισμού είναι το μοναδικό και επίσημο επιστημονικό δόγμα.

1543: O Kοπέρνικος δημοσιεύει το «De Revolutionibus», στο οποίο αναφέρει ότι η Γη κινείται γύρω από τον Ήλιο κι όχι το αντίστροφο, όπως ισχυριζόταν οι σχολαστικοί της Bίβλου και του Aριστοτέλη.

1573:Ένας κομήτης στον «αναλλοίωτο» (κατά τις γραφές) ουρανό αρχίζει να δημιουργεί αμφιβολίες κατά πόσο ισχύει η αριστοτελική θεώρηση. Oι σχολαστικοί επιμένουν πως το «νέο λαμπρό άστρο στον ουρανό, είναι απλώς μια φωτιά που ξέφυγε από την γή και παγιδεύτηκε στον ουρανό».

1633: O Γαλιλαίος περνά από την Iερά Eξέταση, όπου αναγκάζεται να αποκηρύξει τις διδαχές του για την κίνηση της Γης. O μύθος τον θέλει να ψιθυρίζει: «Kι όμως κινείται». Kαταδικάζεται σε κράτηση κατ’ οίκον.

1650: O James Usser μελετώντας την Γένεση ισχυρίζεται πως το σύμπαν δημιουργήθηκε στις 22 Oκτωβρίου του 4004 π.X.

1687: O Nεύτων δημοσιεύει το Philosophiae naturalis principia mathematica, το οποίο αφήνει στον Θεό μόνο τον ρόλο του «πρώτου αιτίου» στην δημιουργία του σύμπαντος.

1842: O Richard Owen δηλώνει πως τα απολιθωμένα οστά ανήκουν σε ένα εξαφανισμένο είδος που το ονομάζει «δεινόσαυρο» Kάποιοι πιστεύουν πως αυτό είναι απόδειξη των εξελικτικών απόψεων του Lamark και κάποιοι άλλοι απόδειξη του κατακλυσμού.

1859:Στην «Kαταγωγή των Eιδών» ο Kάρολος Δαρβίνος ισχυρίζεται πως τα ζωϊκά είδη εξελίσσονται και το αποτέλεσμα καθορίζεται από ένα αέναο πόλεμο επιβίωσης.

1871: O Δαρβίνος ισχυρίζεται στο βιβλίο του «H καταγωγή του Aνθρώπου» ότι ο άνθρωπος δεν είναι θεϊκό δημιούργημα, αλλά κατάγεται από τον πίθηκο.

1905: O John William Strutt βρίσκει με επιστημονική μέθοδο την ηλικία ένος πετρώματος. Eίναι 2 δισεκατομμυρίων ετών, δηλαδή πολύ παλιώτερο από το 4004 π.X.

1948: O George Gamow φτιάχνει τον όρο «Mπιγκ – Mπανγκ» για την αρχή του σύμπαντος. Πολλοί βλέπουν σ’ αυτή την θεωρία την ιδέα ενός Δημιουργού.

1992: O Πάπας Iωάννης Παύλος ο B’ ζητάει συγνώμη εκ μέρους της Kαθολικής Eκκλησίας για την καταδίκη του Γαλιλαίου. Tέσσερα χρόνια μετά δηλώνει πως η εξέλιξη των ειδών είναι μέρος του σχεδίου του Θεού.

Πάσχος Μανδραβέλης
via

Η κατάχρηση των ευρημάτων της επιστήμης

$
0
0




mad_scientistΗ επιστήμη ελάχιστα ασχολείται με το κομμάτι του ανθρώπινου βίου που δεν άπτεται κάποιου εκ των κλάδων της. Για παράδειγμα, ο Ισαάκ Νεύτων είχε δηλώσει μετά χαράς ότι η θεωρία της βαρύτητας αποτελεί επιστημονική απόδειξη της ύπαρξης Θεού. Από την άλλη πλευρά, οι σύγχρονοι πολέμιοι της θρησκείας υποστηρίζουν ότι η θεωρία του Δαρβίνου περί της εξέλιξης των ειδών αποδεικνύει ότι δεν υπάρχει Θεός. Το λένε, μάλιστα, αυτό με την ίδια θέρμη που ο Νεύτων έλεγε το ακριβώς αντίθετο για τη βαρύτητα.

Σε αμφότερες τις περιπτώσεις, το μεγάλο κύρος που έχει η επιστήμη χρησιμοποιείται για να ενισχυθεί μία προϋπάρχουσα κοσμοθεωρία που καμία σχέση δεν έχει με αυτήν. Επίσης, σε αμφότερες τις περιπτώσεις, οι υποστηρικτές των απόψεων που προαναφέρθηκαν καταφεύγουν στην επιστήμη επειδή η κοσμοθεωρία τους, καίτοι δημοφιλής και σεβαστή, δέχεται επιθέσεις και αμφισβητήσεις. Τέλος, και στις δύο περιπτώσεις, η επίκληση της επιστήμης είναι άστοχη και δεν πείθει κανένα, πλην ίσως εκείνων που ήδη αποδέχονται την υπό αμφισβήτηση κοσμοθεωρία.


Όπως γίνεται αντιληπτό, δεν χρειάζεται να μπει κανείς στον κόπο για να αποδείξει σήμερα ότι η θεωρία του Νεύτωνος περί της σχέσης μεταξύ βαρύτητας και Θεού δεν ισχύει. Μολονότι δεν ήταν Χριστιανός, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η βαρύτητα δεν μπορεί να οφείλεται σε φυσικά αίτια διότι πίστευε ότι οι αλληλεπιδράσεις της ύλης μπορεί να γίνουν μόνο διά της επαφής. Έτσι, η μόνη πιθανή εξήγηση μπορεί να είναι η ύπαρξη Θεού. Φυσικά, σήμερα γνωρίζουμε ότι αυτό δεν ισχύει. Μήπως, όμως, είναι εξίσου άσχετη με την ύπαρξη του Θεού και η Θεωρία της Εξέλιξης – η οποία θεωρείται από κάποιους μαχαιριά στην καρδιά του χριστιανισμού και της θρησκείας γενικότερα;

Δεν υποστηρίζω, βέβαια, ότι δεν μπορούμε να αμφισβητήσουμε με κανένα τρόπο την ύπαρξη Θεού (οι βουδιστές, για παράδειγμα, έχουν πολλά επιχειρήματα για το θέμα). Αυτό που λέω είναι ότι η θεωρία της εξέλιξης δεν πλήττει καθ’ οιονδήποτε τρόπο τη θρησκευτική πίστη, παρά μόνον την πίστη εκείνων που ερμηνεύουν κυριολεκτικά τα κείμενα των Γραφών. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι όσα γράφει το πρώτο Βιβλίο της Γενέσεως δεν είναι συμβατά με τα ευρήματα της επιστήμης (πολύ πριν από τον Δαρβίνο) ως προς το θέμα της ηλικίας της Γης. Όσοι το επισημαίνουν, όμως, απλώς κομίζουν γλαύκα εις Αθήνας. Οι πρώτοι Πατέρες της Εκκλησίας δίδασκαν ότι η ιστορία της Γενέσεως δεν πρέπει να ερμηνεύεται κυριολεκτικά, αλλά μεταφορικά και συμβολικά. Το μήνυμα της Βίβλου δεν βρίσκεται στα γεγονότα, αλλά στη συμβολική αναπαράσταση της ενότητας της πλάσης, που περιγράφεται μέσω αυτών. Πρόκειται για μία αλήθεια γνωστή στην Πατερική παράδοση, πολύ πριν αμφισβητήσει τα γεγονότα η επιστήμη.

Αντιθέτως, το κίνημα της κυριολεκτικής προσέγγισης στη Βίβλο είναι αρκετά πρόσφατο. Γεννήθηκε σε κύκλους ακραίων προτεσταντών μετά την Μεταρρύθμιση και κυρίως τον προηγούμενο αιώνα στις ΗΠΑ. Σκοπός του ήταν να αμφισβητήσει την επιστήμη, με μεθόδους και επιχειρήματα εξίσου αδιάσειστα με τα επιστημονικά. Έχουμε, επομένως, να κάνουμε με ένα πολιτικό κίνημα το οποίο σε πολλές εκφάνσεις του μοιάζει με πολιτισμική σέκτα, αφού επέτρεψε σε φτωχούς και αδύναμους ανθρώπους να χρησιμοποιήσουν τις Βίβλους τους (που οι προτεσταντικές εκκλησίες μοίραζαν δωρεάν), ώστε να κατασκευάσουν ένα –ανταγωνιστικό της επιστήμης– αφήγημα για τη ζωή τους. Οι ακραίοι προτεστάντες πίστευαν ότι αυτή ήταν η εναλλακτική λύση στην υλιστική εξύμνηση της επιστήμης και της τεχνολογίας τις οποίες έβλεπαν –και με το δίκιο τους εν μέρει– ως εργαλεία στα χέρια των ισχυρών.

Παράλληλα, η λατρεία της Βίβλου είναι ένα πνευματικό φαινόμενο που μιλάει στις καρδιές των ανθρώπων. Παρά τις αντιφάσεις της, οι πιστοί βρίσκουν στις σελίδες της λόγια πραγματικής σοφίας, τα οποία πραγματικά πιστεύουν. Οσοι λοιπόν επιθυμούν να προσεγγίσουν τα επιχειρήματα της Βίβλου θα πρέπει πρώτα να αναγνωρίσουν τη σοφία που περιέχει. Να συνδυάσουν τις επιταγές της με τη σύγχρονη σκέψη.

Εν ολίγοις, η πίστη στον Θεό δεν αποτελεί μία απομονωμένη γνώμη σχετικά με την αλήθεια ή όχι μιας ύπαρξης, όπως, για παράδειγμα, η πίστη στην ύπαρξη του τέρατος του Λοχ Nες. Δεν είναι «μία ακόμη επιστημονική υπόθεση», όπως φαίνεται να υποστηρίζει ο Ρίτσαρντ Ντόκινς. Η θρησκευτική πίστη είναι μία καθολική θεώρηση του κόσμου στον οποίο ζούμε. Τέτοιες θεωρήσεις έχουμε όλοι. Μολονότι συνοδεύονται πάντοτε από συναισθηματική φόρτιση και ενίοτε είναι επικίνδυνες, τις χρειαζόμαστε. Oταν λοιπόν προσπαθούμε να βρούμε σημεία επαφής μεταξύ τους, θα πρέπει να αντιμετωπίζουμε κάθε μία από αυτές ως όλον. Και τέλος, θα κάνουμε τόσο μεγάλο λάθος όσο ο Νεύτων, αν εκλάβουμε τις δικές μας απόψεις ως απολύτως αληθείς.

Ιnfo

- Richard Dawkins, Η Περί Θεού Αυταπάτη, εκδ. Κάτοπτρο.

- Slavoj Zizek, Η Μαριονέτα και ο Νάνος – Ο Διαστροφικός Πυρήνας του Χριστιανισμού, εκδ. Scripta.

- Peter Berger κ. ά., The Desecularization of the World: Resurgent Religion and World Politics, εκδ. Wm. B. Eerdmans Publishing Company.

Της Mary Midgley,  πρώην καθηγήτρια Hθικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Νιούκαστλ και συγγραφέας, μεταξύ άλλων, του βιβλίου   «Beast and Man – The Origins of Human Nature».

Καθημερινή / The Guardian
via

Η νέα επιστημονική θέση για την ψευδαίσθηση(;) του θεού

$
0
0


Εν αρχή (και εν τέλει) ήν ο Λόγος: Σκέψεις για το νέο κύμα των αθεϊστών

Φανταστείτε ότι δεν πιστεύετε στην ύπαρξη του Θεού. Αποδημείτε από αυτόν τον κόσμο και—προς μεγάλη σας έκπληξη—βρίσκεστε ενώπιον του Θεού, που σας κάνει μια απλή ερώτηση: γιατί τέκνο μου δεν πίστευες στην ύπαρξή μου; Μαζεύετε όλο το θάρρος που σας έχει απομείνει και απαντάτε με παρρησία: Δεν είχα στη διάθεσή μου επαρκείς ενδείξεις!

Θα μπορούσε κανείς να σας ψέξει γι’ αυτή την απάντηση; Εάν η ορθολογικότητα έχει σχέση με το κατά πόσον οι πεποιθήσεις διαμορφώνονται με βάση τα τεκμήρια και τις ενδείξεις και εάν η διαμόρφωση ορθολογικών πεποιθήσεων απαιτεί την ύπαρξη επαρκών τεκμηρίων, τότε κανείς—ούτε ο ίδιος ο Θεός, αν υπάρχει—μπορεί να σας ψέξει γιατί δεν πιστεύετε στο Θεό.

Η πίστη, ισχυρίζονται πολλοί, υπερβαίνει το Λόγο. Ίσως. Αλλά δεν μπορεί να τον υπονομεύει, δηλαδή δεν μπορεί να απαιτεί από τον Λόγο να χαμηλώνει τον πήχη για να περάσει η πίστη. Φυσικά, τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Αν μη τι άλλο, οι οπαδοί της ορθολογικότητας της πίστης μπορούν να επικαλεστούν τον Κant ή τον James. Ο Kant ναι μεν έθεσε την πίστη στην ύπαρξη του Θεού εκτός της δικαιοδοσίας του θεωρητικού Λόγου, αλλά την ενέταξε (έστω και με κάποιες θεωρητικές αυθαιρεσίες) εντός της δικαιοδοσίας του πρακτικού Λόγου. Ο δε James μας επισήμανε ότι η πίστη εμπλέκει τη βούληση και ότι η προσφυγή στη βούληση είναι απαραίτητη ακόμα και όταν αποτιμούμε τεκμήρια και ενδείξεις.[1] Δεν μπορεί κανείς να υποτιμήσει το γεγονός ότι η σχέση Λόγου και πίστης (θρησκευτικής πίστης, για να ακριβολογούμε) είναι σύνθετη. Αλλά δεν έπεται από αυτό ότι η πίστη είναι εκτός της δικαιοδοσίας του Λόγου. Τίποτα δεν είναι εκτός της δικαιοδοσίας του Λόγου.

Το εναπομένον φιλοσοφικό ερώτημα, κατά την (σαφώς προκλητική) γνώμη μου, είναι το εξής: αποτελούν τα όρια της επιστήμης (των μεθόδων της και των πορισμάτων της) τα όρια του Λόγου; Οι απαντήσεις ποικίλουν και αυτή που θα έδινα είναι μάλλον αρνητική—οι νόρμες του πρακτικού λόγου μάλλον υπερβαίνουν την επικράτεια της επιστήμης. Όμως, θεωρώ το ακόλουθο ως δεδομένο: ακόμα και εάν τα όρια του Λόγου υπερβαίνουν τα όρια της επιστήμης, όταν ο Λόγος υπερβαίνει οτιδήποτε έπεται από την επιστημονική εικόνα του κόσμου, οφείλει τουλάχιστον να μην το αντικρούει. Με άλλα λόγια, οι επεκτάσεις του Λόγου πρέπει να είναι τουλάχιστον συνεπείς με τα επιστημονικά δεδομένα. Γιατί αυτό; μπορεί να αναρωτηθείτε. Η επιστήμη είναι ό,τι καλύτερο διαθέτουμε όσον αφορά την ορθολογικότητα αλλά και τη γνώση. Συγκρίνετέ την με οτιδήποτε άλλο και επικρατεί πασιφανώς.

Η θέση που μόλις ανάφερα αποτελεί τον κοινό παρονομαστή ενός νέου κύματος αθεϊσμού: εκεί που η επιστήμη και η (θρησκευτική) πίστη συγκρούονται πρέπει να υποχωρεί η πίστη. Στην πιο ακραία του εκδοχή το νέο αυτό κύμα αθεϊσμού αποκλείει την πίστη ως ανορθόλογη στη βάση της θέσης ότι η επιστήμη καθιστά εξαιρετικά απίθανο ότι υπάρχει ο Θεός (τουλάχιστον με τα προσωπικά και παρεμβατικά χαρακτηριστικά που του αποδίδουν οι τρεις μονοθεϊστικές θρησκείες). Πιο ήπιες εκδοχές αυτού του κύματος αφήνουν ανοικτό το ερώτημα της ύπαρξης του Θεού (με την έννοια ότι δεν αποφαίνονται ότι δεν υπάρχει Θεός), και εστιάζουν την προσοχή (και την έρευνα) στην βιολογική βάση της θρησκευτικής πίστης με στόχο την ένταξη αυτού του αδιαμφισβήτητου πολιτισμικού φαινομένου στην επιστημονική εικόνα του κόσμου. Το βασικό πόρισμα αυτής της έρευνας είναι ότι αν η θρησκευτική πίστη επιδέχεται μιας εναλλακτικής επιστημονικής εξήγησης (που εξηγεί την ύπαρξη της πίστης ανεξάρτητα από το αν υπάρχει Θεός ή όχι), η θεμελίωσή της πίστης στην ύπαρξη του Θεού υπονομεύεται.

Αναφέρω χαρακτηριστικά κάποια από τα έργα των νέων αθεϊστών (σε κάθε περίπτωση, αυτά που διάβασα εγώ και για τα οποία έχω προσωπική γνώμη).

Richard Dawkins, The God Illusion (Η περί Θεού αυταπάτη), Black Swan 2006-07Christopher Hitchens, God is Not Great (Ο Θεός δεν είναι Μεγάλος) Atlantic Books 2007Sam Harris Letter to a Christian Nation: A Challenge to Faith (Επιστολή σε ένα Χριστιανικό Έθνος: Μια πρόκληση στην πίστη) Bantam Press 2007Dan Dennett Breaking the Spell: Religion as a Natural Phenomenon (Λύνοντας τα μάγια:Η θρησκεία ως ένα φυσικό φαινόμενο) Penguin 2007Lewis Wolpert Six Impossible Things Before Breakfast: The Evolutionary Origins of Belief (Έξι αδύνατα πράγματα πριν το πρόγευμα: Οι εξελικτικές απαρχές της πίστης) Faber and Faber 2006Victor J, Stenger God: The Failed Hypothesis—How Science shows that God Does not Exist, (Ο Θεός: Η αποτυχημένη υπόθεση—πώς η επιστήμη δείχνει ότι δεν υπάρχει Θεός) Prometheus Books 2007

Το χαρακτηριστικό του νέου αθεϊσμού, αυτό που τον καθιστά νέο, είναι η εδραίωσή του στην εξελικτική βιολογία και ειδικότερα στη θεωρία της φυσικής επιλογής. Είτε μας αρέσει είτε όχι, ο Δαρβίνος έκανε τον αθεϊσμό επιστημονικά δυνατό—δηλαδή απολύτως συμβατό με την επιστημονική εικόνα του κόσμου. Και όχι μόνο αυτό. Για τον Richard Dawkins, που κατέχει την έδρα για τη δημόσια κατανόηση της επιστήμης στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης—τον μαχητικότερο όλων των νέων αθεϊστών—η εναλλακτική υπόθεση της ύπαρξης του Θεού καθίσταται απίθανη υπό το φως του Δαρβινισμού. Η φυσική επιλογή εξηγεί την εμφάνιση φαινόμενου σχεδίου στη φύση χωρίς να θέτει ή να χρειάζεται κάποιον σχεδιαστή. Εκεί που υπάρχει ποικιλομορφία, κληρονομικότητα και διαφορική αρμοστικότητα η φυσική επιλογή θα δράσει και θα υπάρξει εξελικτική αλλαγή.

Κατά την αλλαγή αυτή, τα άτομα που είναι πιο καλά αρμοσμένα στο συγκεκριμένο περιβάλλον επιλέγονται ως γονείς, και με δεδομένη την κληρονομικότητα, τα καλύτερα προσαρμοσμένα άτομα τείνουν να μεταβιβάζουν στους απογόνους τους τα χαρακτηριστικά μέσω των οποίων είναι προσαρμοσμένα. Η ιστορία της δημιουργίας που αφηγείται η Γένεση αποτελεί έναν απλό μύθο. Η προσφυγή σε έναν έλλογο δημιουργό είναι κάθε άλλο παρά αναπόδραστη. Κατ’ ουσία, εάν υπάρχει έλλογος σχεδιαστής στη φύση, είναι μάλλον αδέξιος σχεδιαστής. Το μάτι, και τα περισσότερα όργανα που υποτίθεται ότι είναι εξαιρετικά πολύπλοκα για να μην έχουν σχεδιαστεί από κάποιον, είναι μάλλον αδέξια σχεδιασμένα. Η φυσική επιλογή δρα εκ των ενόντων με ό,τι υλικό έχει, βήμα-βήμα, με μικρές τροποποιήσεις, σωρευτικά, με δοκιμή και λάθος και όχι με βάση κάποιο προκαθορισμένο σχέδιο. Αν και, όπως τονίζει ο βιολόγος Richard Lewontin, η λύση που παρέχει η φυσική επιλογή είναι η βέλτιστη, είναι κάθε άλλο παρά καλά σχεδιασμένη. Ποιος σχεδιαστής θα έβαζε τις εισόδους  του λάρυγγα και του φάρυγγα πλάι- πλάι;

Το θέμα του σχεδίου είναι πράγματι κεντρικό στη διαμάχη για την ύπαρξη του Θεού. Φιλοσοφικά επιχειρήματα υπέρ της ύπαρξης του Θεού έχουν υπάρξει πολλά ανά τους αιώνες. Τα περισσότερα σκόπευαν να αποδείξουν ότι ο Θεός υπάρχει κατ’ ανάγκην, ας πούμε ως το πρώτο κινούν ακίνητο ή ως το πέρας όλων των αιτιακών αλυσίδων, ή ως ο εγγυητής των καθαρών και διακριτών ιδεών, ή ως η αναφορά (ή ακόμα και η αιτία) της ιδέας ενός τέλειου όντος. Για όλα από αυτά, η συζήτηση αφορά πλέον μόνο το κατά πόσον είναι έγκυρα αλλά μη-ορθά ή απλώς άκυρα. Ο ίδιος ο Kant έκλεισε μάλλον οριστικώς την συζήτηση για τα κατά πόσον ο ορισμός και μόνο μια έννοιας (του τέλειου όντος, εν προκειμένω) μπορεί να εγγυηθεί ότι η εν λόγω έννοια έχει περιπτώσεις—αυτό είναι το γνωστό επιχείρημα ότι η ύπαρξη δεν αποτελεί κατηγόρημα. Τα πιο εύλογα επιχειρήματα που μπορούν ακόμα να παρέχουν λόγους για την ύπαρξη του Θεού—έστω και επαγωγικούς και άρα υπονομεύσιμους—είναι εκδοχές του γνωστού επιχειρήματος του σχεδιασμού του William Paley (1743-1805). Ο Paley υποστήριξε ότι όπως δεχόμαστε ότι ένα ρολόι δημιουργείται από έναν ωρολογοποιό, έτσι κατ’ αναλογία θα πρέπει να δεχθούμε ότι το σύμπαν, με δεδομένη την πολυπλοκότητά του και την αρμονία του, δημιουργήθηκε (σχεδιάστηκε) από έναν έλλογο δημιουργό, τον Θεό. Η βασική ιδέα αυτού του τύπου επιχειρήματος είναι ότι περίπλοκα συστήματα απαιτούν κάποιο δημιουργό. Πέρα από όλα τ’ άλλα, ο εν λόγω τύπος επιχειρήματος—ως περίπτωση της συναγωγής στην καλύτερη εξήγηση—είναι συνήθης στην επιστήμη. Είναι επομένως εξαιρετικά σημαντικό ότι το επιχείρημα της σχεδίασης όχι μόνο δεν είναι ορθολογικά επιτακτικό, αλλά επίσης ότι είναι λιγότερο ισχυρό—από τη στιγμή που παρέχει χειρότερη (αν μη τι άλλο επειδή είναι πιο περίπλοκη) εξήγηση—από το επιχείρημα στη βάση της φυσικής επιλογής.

Σε αυτή τη συζήτηση, ο Dawkins προσθέτει μια παραστατική εκδοχή της απάντησης του Hume στον Paley: ποιος δημιούργησε το δημιουργό; Φανταστείτε, λένε οι υπερασπιστές του ευφυούς σχεδιασμού (δηλαδή της τρέχουσας εκδοχής του δημιουργισμού) ότι ένας ισχυρός άνεμος πνέει μέσα σε μια μάντρα με μεταχειρισμένα υλικά και παρασύρει πολλά από αυτά. Πόσο πιθανό είναι να σχηματίσουν ένα αεροπλάνο Boeing 747? Από τη στιγμή που κάτι τέτοιο θα ήταν εξαιρετικά απίθανο, καλούμαστε, κατ’ αναλογία, να συμπεράνουμε ότι το ίδιο το σύμπαν χρειάζεται δημιουργό. Ο Dawkins αντιτείνει ότι ένας τέτοιος σχεδιαστής θα έπρεπε να ήταν τόσο πολύπλοκος ο ίδιος ώστε να απαιτούσε ένα άλλο σχεδιαστή. Εναλλακτικά, θα έπρεπε να εμφανιστεί σε ένα πολύ ύστερο στάδιο της εξέλιξης των ειδών. Και οι δύο εκδοχές ακυρώνουν το λεγόμενο έσχατο επιχείρημα από το Boeing 747. Οι θεϊστές αντιτείνουν ότι ο Θεός είναι απλός, δεν έχει τμήματα και υλική υπόσταση. Αλλά ποιοι είναι οι λόγοι για να γίνει αυτό αποδεκτό;

Στην εξαιρετικά αρνητική κριτική που άσκησε ο Alvin Plantinga (θεϊστής φιλόσοφος από το πανεπιστήμιο του Notre Dame—Books & Culture: A Christian Review, Μάρτιος/Απρίλιος 2007) αναφέρει μεταξύ άλλων τα εξής. Σύμφωνα με τους θεϊστές, ο Θεός είναι ένα αναγκαίο ον—υπάρχει σε όλους τους δυνατούς κόσμους—και άρα η πιθανότητα ύπαρξής του είναι ίση με τη μονάδα. Κατά συνέπεια, η πιθανότητα να μην υπάρχει ο Θεός είναι μηδενική. Μόνο που ο Plantinga αποκρύβει το εάν—ένα όντως μεγάλο εάν. Εάν ο Θεός υπάρχει, υπάρχει κατ’ ανάγκην. Αλλά έχει δειχθεί ότι υπάρχει; Όπως έχουμε ήδη πει, τα παραδοσιακά επιχειρήματα μάλλον αποτυγχάνουν.[2] Και το επιχείρημα του σχεδιασμού απλώς δεν μπορεί να αποδείξει ότι ο Θεός υπάρχει κατ’ ανάγκην.

Ο Dawkins δεν είναι φιλόσοφος. Δεν αναπτύσσει τα φιλοσοφικά επιχειρήματα υπέρ ή κατά της ύπαρξης του Θεού με την προσοχή, ακρίβεια και ευαισθησία που ταιριάζει στον φιλοσοφικό λόγο. Αλλά η επίκρισή του σε αυτή τη βάση θα ήταν άδικη (και μεμψίμοιρη εάν προέρχεται από συνοδοιπόρους του). Ο Dawkins γράφει, όπως χαρακτηριστικά λέει ο ίδιος, για να εγείρει συνειδήσεις, για να μας κάνει να δεχθούμε ότι οι θρησκευτικές πεποιθήσεις πρέπει να αποτελούν αντικείμενο κριτικής και δημόσιας συζήτησης—ότι είναι ΟΚ να είναι κανείς άθεος, ότι ούτε η γνώση ούτε και η ηθική επιτάσσουν την πίστη, πολύ περισσότερο την δέσμευση στην ύπαρξη του Θεού. Συνεπώς, το νέο κύμα των αθεϊστών προβάλλει, μεταξύ άλλων, και ένα πολιτικό (με την ευρεία έννοια του όρου) μανιφέστο. Αυτή η πολιτική ζέση μπορεί να οδηγεί σε ακραίες εκφράσεις και διατυπώσεις. Αλλά το διακύβευμα είναι μεγάλο—εν τέλει, η αναζήτηση της αλήθειας με όπλο το Λόγο.

Η περί Θεού αυταπάτη ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων, από αλληλογραφία μίσους (προερχόμενη από κατά άλλα θεοσεβούμενους ανθρώπους) μέχρι και οργισμένες βιβλιοκρισίες. Οι σχετικά πιο ήπιες επικρίσεις είχαν στόχο κενά στην επιχειρηματολογία του Dawkins. Για παράδειγμα, τόσο ο γενετιστής H. Allen Orr (The New York Review of Books, 11 Ιανουαρίου 2007) όσο και ο φιλόσοφος Thomas Nagel (The New Republic, 23 Οκτωβρίου 2006) (αλλά και ο Plantinga) επεσήμαναν ότι ο η επιχειρηματολογία του Dawkins δεν αποκλείει την ύπαρξη ενός άυλου δημιουργού του σύμπαντος, ενός καθαρού και ασώματου πνεύματος, που όντας εκτός της δικαιοδοσίας της φυσιοκρατικής εξήγησης, δρα με μυστηριώδεις τρόπους κατά τη δημιουργία και τη θεμελιώνει μέσω της καθαρά προθετικής και τελεολογικής πνευματικής του δράσης. Πράγματι, κάτι τέτοιο δεν αποκλείεται. Αλλά ούτε και έχουμε επαρκείς λόγους για να το δεχθούμε. Κάθε εξήγηση ανάγεται, τελικά, σε ανεξήγητα εξηγούντα. Όμως, όπως έλεγε και ο Wittgenstein στις Φιλοσοφικές Έρευνες (304) «… ένα τίποτα μπορεί κάλλιστα να παίξει το ρόλο ενός κάτι για το οποίο τίποτα δεν μπορεί να ειπωθεί». Ακριβώς. Αν οι έσχατοι φυσικοί νόμοι αποτελούν ένα μυστήριο, ποιο είναι το όφελος να τους εξηγήσουμε θέτοντας ένα άλλο μυστήριο; Σε κάθε περίπτωση, η θεμελίωση της ύπαρξης του Θεού στην ανωτέρω βάση ισοδυναμεί με την αποδοχή του Θεού ως ‘Θεού των κενών’, όπως λέει ο Dawkins—o Θεός τίθεται για να καλύψει τα κενά (κάποια από αυτά μάλλον προσωρινά) που αφήνει η επιστημονική εξήγηση του κόσμου.

Ίσως σε αυτό το σημείο να πρέπει κανείς να προσφύγει στους μελετητές του φαινομένου της πίστης. Ίσως μια βαθιά φυσιοκρατική-επιστημονική εξήγηση του καθολικού και δια-πολιτισμικού αυτού φαινομένου να αναδείξει και να εξηγήσει τις απαρχές του και το ρόλο του, ανεξάρτητα από το αν όντως υπάρχει Θεός ή όχι. Όπως τόνισε και ο Hume, οποιαδήποτε μελέτη της θρησκείας πρέπει να ερευνήσει την θεμελίωση της στον Λόγο αλλά και τις απαρχές της στην ανθρώπινη φύση….

Με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του Richard Dawkins, The God Illusion (Η περί Θεού αυταπάτη), αλλά και τις αντιδράσεις που προκάλεσε, ο Στάθης Ψύλλος, καθηγητής Φιλοσοφίας της Επιστήμης στο τμήμα ΜΙΘΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών, έκανε μια εξαιρετική παρουσίαση όλων των σύγχρονων φιλοσοφικών και επιστημολογικών θέσεων και θεωριών περί της ύπαρξης ή μη του θεού. Αυτό το απόσπασμα του Στάθη Ψύλλου δημοσιεύτηκε στο τεύχος 7 του περιοδικού Cogito
via

Τι είναι επιστήμη

$
0
0


Αρχικά, επιστήμησήμαινε εξακριβωμένη, τεκμηριωμένη, βεβαιωμένη γνώση .Ενδεικτικός αυτού του νοήματος είναι ο πρώτος ορισμός που γνωρίζουμε. Διατυπώθηκε ως τελική προσπάθεια (προσέγγισης της γνώσης) από τον Πλάτωνα στο γνωστό διάλογο "Θεαίτητος" (§ 202), όπου συμπερασματικά ένας από τους συνομιλητές καταλήγει:
«Έστιν ουν επιστήμη δόξα αληθής μετά λόγου» (Επιστήμη λοιπόν, δηλαδή γνώση βεβαιωμένη, είναι η γνώμη που έχουμε για την πραγματικότητα, εφόσον επαληθευτεί με λογικά θεμελιωμένα επιχειρήματα).
Η επιστήμη διαχωρίζεται από την φιλοσοφία τον 16ο και 17ο αιώνα, στην λεγόμενη επιστημονική επανάσταση. Ορόσημο αποτελεί η ίδρυση της Βασιλικής Εταιρίας του Λονδίνου το 1661 που αποτελεί το πρώτο επιστημονικό κέντρο στην Ευρώπη. Μέχρι τον Διαφωτισμό με τον όρο επιστήμη αναφερόμασταν στο αριστοτελικό ορισμό που θα δούμε παρακάτω. Ο προτιμώμενος όρος για την μελέτη των φυσικών φαινομένων ήταν φυσική φιλοσοφία. Η επιστήμη αποτελεί μια επίμονη προσπάθεια για την αύξηση των γνώσεων του ανθρώπου για την φύση. Αυτό γίνεται μέσω της επιστημονικής έρευνας.


Στις αρχές του 17 αιώνα συναντούμε το F. Bacon ο οποίος χαρακτηρίστηκε ως ο Αρχιτέκτων της Νέας Επιστήμης. Στα βιβλία του γράφει τις επιστημονολογικές του απόψεις, σύμφωνα με τις οποίες ο χαρακτήρας της επιστήμης πρέπει να είναι δημόσιος, δημοκρατικός και συνεργατικός ενώ πρέπει να γίνεται σαφής χρήση της γλώσσας και της ορολογίας. Τέλος, δομικά συστατικά για την επιστήμη αποτελούν η επαγωγική μέθοδος και το πείραμα.
Μια σύντομη εξήγηση, ερμηνεία των παραπάνω είναι ότι ο επιστήμονας πρέπει να κάνει τα αποτελέσματα της έρευνας του φανερά (σε αντίθεση με την αλχημεία και τις αντιλήψεις που υπήρχαν τότε). Τα αποτελέσματα της έρευνα πρέπει να είναι για χάρη όλου του κόσμου και η έρευνα αυτή πρέπει να γίνεται συλλογικά. Αυτό σημαίνει πως κάποιος επιστήμονας δεν μπορεί να είναι απομονωμένος αλλά ενεργό μέλος της επιστημονικής κοινότητας που σχηματίζεται.
Η επιστήμη οφείλει να έχει συνεπή ορολογία ώστε να διευκολύνεται η συνεννόηση μεταξύ των επιστημόνων και να υπάρχει κοινή κατανόηση των προβλημάτων προς επίλυση. Ο Bacon επίσης προτείνει την επαγωγική μέθοδο, για την οποία έχει μιλήσει πρώτος ο Αριστοτέλης. Αυτή συνίσταται ως η πορεία από τα επιμέρους προς το όλο. Σαν μέθοδος, αυτή δεν χρησιμοποιείται τουλάχιστον εκείνη την εποχή από την κοινωνία για την οργάνωση της, αφού προτιμάται η παραγωγική μέθοδος.
Τέλος, εγείρεται το θέμα πως η γνώση ισοδυναμεί με δύναμη από την οποία μπορεί να προκύψει ωφέλεια (επιστημονικός ωφελιμισμός). Η γνώση της φύσης επιτρέπει την εξήγηση των φαινομένων που παρατηρούμε και επειδή οι γνώσεις μας θα είναι εφαρμόσιμες θα μπορούμε να βελτιώσουμε την ζωή μας. Έτσι, όμως, προκύπτει και η ευθύνη του επιστήμονα.
Μια άποψη του Bacon, ευρέος αποδεκτή σήμερα, είναι πως η θεολογία και η επιστήμη είναι ανεξάρτητες μεταξύ τους. Η θρησκεία αφορά ιδέες για τον θεό οι οποίες γίνονται γνωστές εξ’ αποκαλύψεως ενώ η φιλοσοφία και η επιστήμη αφορούν ιδέες που υπόκεινται σε κρίση, διάλογο, ανατροπές και αμφισβήτηση.
Ο Πλάτωνας πρώτος, κάνει διάκριση ανάμεσα στη γνώμη ή πίστη και την βέβαιη γνώση ή επιστήμη. Στην συνέχεια, ο Αριστοτέλης, μαθητής του Πλάτωνα, προσδιορίζει την επιστήμη η οποία έχει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:
1. Ορθολογική γνώση που αφορά στις αρχές και τις αιτίες.
2. Γνώση που αποκτάται με μέθοδο και χρειάζεται την απόδειξη.
3. Διανοητική διαδικασία που σκοπός της είναι από τα γνωστά να φθάσει στα άγνωστα.
4. Από πολλά επιμέρους να φθάσει σε κάτι γενικό (επαγωγή).
5. Ασχολείται με την αμετάβλητη ουσία των πραγμάτων.
Οι Στωικοί θεωρούν ότι επιστήμη είναι η κατανόηση και η γνώση που αποκτάται με τη χρήση της λογικής και είναι ασφαλής, βέβαιη και αμετάθετη.
Ο Hume, στην Πραγμάτεια για την ανθρώπινη φύση αναφέρει:
1. Η αιτία και το αποτέλεσμα πρέπει να συνδέονται στο χώρο και τον χρόνο.
2. Η αιτία πρέπει να προηγείται του αποτελέσματος.
3. Η σύνδεση αιτίας αποτελέσματος πρέπει να είναι σταθερή. (αιτιακή σχέση)
4. Μια αιτία πρέπει να παράγει πάντα το ίδιο αποτέλεσμα. Αντίστροφα, ένα αποτέλεσμα πρέπει να παράγεται πάντα από την ίδια αιτία.
5. Η διαφορά στα αποτελέσματα που παράγονται από όμοια αντικείμενα, πρέπει να προκύπτει από το σημείο στο οποίο αυτά διαφέρουν.
6. Όταν ένα αντικείμενο αυξάνεται η μειώνεται με την αύξηση ή μείωση της αιτίας του, αυτό μπορεί να θεωρηθεί ως σύνθετο αποτέλεσμα.
7. Η παρουσία ή η απουσία ενός μέρους της αιτίας συνεπάγεται και την παρουσία ή απουσία ενός μέρους του αποτελέσματος.
Η επιστημονική μέθοδος προσπαθεί να εξηγήσει τα γεγονότα της φύσης με ένα τρόπο που μπορεί να επαληθευθεί ώστε να μπορούν να γίνουν χρήσιμες προβλέψεις για το μέλλον. Συντελείται μέσα από την παρατήρηση των φυσικών φαινομένων και τον πειραματισμό όπου και προσπαθείται η εξομοίωση των φυσικών γεγονότων υπό ελεγχόμενες συνθήκες. Παρέχεται μια αντικειμενική μέθοδος ώστε να βρούμε λύσεις σε προβλήματα σε επιστημονικά ή τεχνολογικά πεδία.
Σύμφωνα και με τον Locke, η απόδειξη αποτελεί κυρίαρχο στοιχείο της επιστημονικής γνώσης. Ο Kant θεώρησε ως επιστήμη τη γνώση των αιτιωδών σχέσεων των φαινομένων της φύσης και κάθε έρευνα που βαδίζει σύμφωνα με τις ακόλουθες αρχές:
1. Να ανακαλύπτει τους νόμους που διέπουν τις σχέσεις φαινομένων
2. Να οργανώνει ένα θεωρητικό σύστημα το οποίοι εξηγεί τα φαινόμενα
via

Τι είναι η φιλοσοφία

$
0
0


Η φιλοσοφία δεν μπορεί να οριστεί άχρονα. Οφείλουμε να εξετάζουμε το ιστορικό της πλαίσιο και τις αναζητήσεις των ανθρώπων κάθε φορά. Αυτό, γιατί η φιλοσοφία λειτουργεί αλληλεπιδραστικά με το άτομο και την κοινωνία. Την διαμορφώνει και την κινητοποιεί, ενώ ταυτόχρονα επηρρεάζεται από αυτή την εξέλιξη. Καθώς ο άνθρωπος είναι αυτός που φιλοσοφεί, τον επηρρεάζει και επηρρεάζεται από αυτόν.

Αν κάποιος θελήσει να καταφύγει στην ετυμολογική ερμηνεία της φιλοσοφίας, καλό θα ήταν να εξεταστεί η σημασία του όρου σοφία στον Όμηρο όπου απαντάται και για πρώτη φορά. Η σοφία σημαίνει πέρα από την επιδεξιότητα του πνεύματος (γνώση, εμπειρία) και την σωματική επειδεξιότητα δείχνοντας πως με τον όρο σοφία περιλαμβανόταν εξίσου το πνεύμα του ναθρώπου και το σώμα του χωρίς την υποτίμηση κάποιου. Στην συνέχεια ο όρος διευρύνθηκε και σήμαινε εξετάζω με προσοχή και αναζητώ γνώση.


Στα γραπτά του αγ. Ιωάννη της Δαμασκού βρίσκουμε πως """ Φιλοσοφία εστίν ομοίωσις θεώ κατά το δυνατόν ανθρώπω """ που αποδίδεται στον Πλάτωνα στο διάλογο της Θεαίτητος. Από το παραπάνω υποδηλώνεται πως ο άνθρωπος διαμορφώνει και διαμορφώνεται από την φιλοσοφία σε μια ατέρμονη πάλη για την τελειότητα που προσδιορίζει το θείο και επιδιώκεται από το ανθρώπινο. Άποψη, η οποία στηρίζεται και από τον Σωκράτη που επισημαίνει πως δεν μπορεί να είναι ο ίδιος σοφός, κάτι που αποτελεί θείο χαρακτηριστικό, παρά μόνο φιλόσοφος. Η φιλοσοφία κατά αυτό τον τρόπο, προβάλλεται ως αποκλειστικός τρόπος να φθάσει ο άνθρωπος στον ηθικό βίο.

Ο Αριστοτέλης δίνει επιπλέον τον ορισμό πως φιλοσοφία είναι η """ γνώσις των όντων ή όντα """. Χαρακτηριστικό της φιλοσοφίας, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, είναι η εύρεση των πρώτων αρχώντων όντων. Ως αρχή νοείται μια ιδέα που αυτοπεριέχεται και δεν χρήζει απόδειξης την οποία μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για να κατανοήσουμε άλλες ιδέες. Οι κατηγορίες των όντων,οι τρόποι δηλαδή με τους οποίους μπορούν να υπάρχουν, είναι σύμφωνα με τον Αριστοτέλη δέκα και χρησιμοποιούνται κάθε φορά που θέλουμε να αναφερθούμε στα όντα.

Ένας άλλος ορισμός από τον Αριστοτέλη είναι πως η φιλοσοφία αποτελεί """ τέχνη τεχνών και επιστήμη επιστημών """. Η τέχνηορίζεται ως η διαδικασία με την οποία δημιουργεί ο άνθρωπος είτε πρωτότυπα, είτε αντιγράφοντας τη φύση. Επιστήμηείναι η αιτιολογημένη γνώση του ειδικού με βάση τις αρχές και τις αιτίες. Για αυτή απαιτείται η απόδειξη.

Μετά τον Σωκράτη, παρατηρείται μια πιο ανθρωποκεντρική προσέγγιση της φιλοσοφίας από την Στωική σχολή. Πλέον φιλοσοφία είναι η άσκηση του πνεύματος, η επιτήδευση της αρετής και της ορθότητας του λόγου (=λογική, αρετή). Μέσα από την άποψη του Επίκουρου, όπου η φιλοσοφία οδηγεί τον άνθρωπο σε μια ευτυχισμένη ζωή, αυτή εξισώνεται με την διατύπωση κανόνων για την επίτευξη της.

Η σχολαστική φιλοσοφία προσπάθησε να συνενώσει την θεολογία με την φιλοσοφία δημιουργώντας δόγματα χρησιμοποιώντας ως εργαλείο τις θεωρίες που αναπτύσσονται αυτόν τον καιρό να θεμελιωθεί το χάσμα ανάμεσα σε γνώση και πίστη. Σκοπός της ήταν η διάδοση των αληθείων που είχαν ήδη διατυπωθεί. Αυτή παρατηρείται κυρίως στη Λατινική φιλοσοφία.

Στη Βυζαντινή φιλοσοφία, με κριτική διάθεση της οποίας οι θεμελιώδεις λίθοι της βρισκόντουσαν στην χριστιανική πίστη, αντιμετωπίζεται η κλασική φιλοσοφία και επιχειρήται η δημιουργία μιας νέας παράδοσης που να συμβαδίζει με τα χριστιανικά ιδεώδη. Έτσι, ενσωματώθηκαν μέρη της κλασικής φιλοσοφίας στην βυζαντινή σκέψη, ενώ κάποια άλλα αγνοήθηκαν.

Στην Αναγέννηση παρατηρούμε την αναβίωση των σημαντικότερων στοιχείων του αρχαίου πολιτισμού στην οποία μετέχουν το αρχαίο θέατρο, ο Όμηρος, έργα ιστορικών κ.α. Αποτέλεσε την μετάβαση από την θεολογική φιλοσοφία του Μεσαίωνα στην μοντέρνα σκέψη. Αντίθετα με την σχολαστική φιλοσοφία, σε αυτή την περίοδο αυξάνεται σημαντικά η ελευθερία της προσωπικής σκέψης και η αυτόνομη δημιουργία. Κύριο χαρακτηριστικό αυτής της εποχής είναι η πληθώρα και διαρκής αλλαγή των προβλημάτων στα οποία επικεντρώνεται η φιλοσοφία. Στο κέντρο πάντα όμως βρίσκεται σταθερά ο άνθρωπος. Η Αναγέννηση χωρίζεται σε δυο περιόδους: Ανθρωπισμός (Ουμανισμός) και Φυσιογνωσία.

Ο σκοπός του ανθρωπισμού ήταν η επανεξέταση της αξίας του ανθρώπου και ο προσδιορισμός της σύμφωνα με τις επιστήμες που αναπτύσσονταν. Κύριοι συντελεστές του ήταν γενικότερα άνθρωποι των γραμμάτων και όχι αποκλειστικά φιλόσοφοι. Δίνοντας βάση στην μόρφωση του ανθρώπου, της οποίας άμεση συνάρτηση είναι η ελευθερία, ο άνθρωπος κατορθώνει να εκφράσει την προσωπικότητα του.

Η φυσιογνωσία προέκυψε από το παράλληλο ενδιαφέρον για την φύση. Η επιστήμη δεν είχε διαχωρισθεί ακόμα από την φιλοσοφία. Η αναζήτηση μεθόδου έρευνας ήταν ένα σημαντικό πρόβλημα (Descartes, Bacon). Εδώ τοποθετήθηκαν τα θεμέλια για την φυσική.

Ο Διαφωτισμός προσδιορίζεται χρονικά γύρω στον 18ο αιώνα. Η κλασική σκέψη επανεξετάζεται μέσα από την διαμάχη του κλασικού με το καινούργιο. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στο λογικό του ανθρώπου. Επιχειρείται η απελευθέρωση του πνεύματος μέσα από την κριτική σκέψη. Ως ιδανικό προβάλεται ο πολυπράγμων και έντιμος άνθρωπος έτοιμος να παλέψει για αυτά που πιστεύει. Η φιλοσοφία δεν περιορίζεται στα στεγανά των ακαδημαϊκών κύκλων αλλά προχωράει σε απευθείας ζυμώσεις μέσα στην κοινωνία.

Τα διαφορετικά πλαίσια στα οποία κινείται η φιλοσοφία μπορούμε να τα αντιληφθούμε και μέσα από μια ιστορική διαδρομή από τα αρχαία χρόνια μέχρι των διαφωτισμό και πως η φιλοσοφία επηρρεάστηκε από το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο στο οποίο βρισκόταν (πχ κλασική φιλοσοφία, Βυζαντινή φιλοσοφία, σχολαστικισμός, διαφωτισμός) ή πως το επηρρέασε (Διακύρηξη Ανεξαρτησίας Αμερικής, Διακύρηξη Ανθρώπινων Δικαιωμάτων, Γαλλική Επανάσταση).

Ακόμα και η τρέχουσα κοινωνικοπολιτική κατάσταση την οποία βιώνουμε αντιστοιχεί σε ένα φιλοσοφικό πλαίσιο ιδεών που έχει επικρατήσει και διαμορφώσει τον κυρίαρχο πολιτισμό. Ιδέες που βρίσκουν την απαρχή τους στον Διαφωτισμό (και οι οποίες με την σειρά τους έχουν επηρρεαστεί από παλιότερες).

via

Η αξία της αυταπάτης

$
0
0



illusionOι φίλοι και η οικογένειά σας και ακόμη περισσότερο ο δάσκαλος της μουσικής- λένε ότι δεν έχετε ιδιαίτερο ταλέντο στο πιάνο αλλά εσείς είστε πεπεισμένος ότι είστε οΡαχμάνινοφ. Πιστεύετε ότι όλοι κάνουν λάθος και επιμένετε να επιδεικνύετε καθημερινά τη δεξιοτεχνία σας μη ξεκολλώντας τα δάχτυλά σας από τα πλήκτρα. Είστε παράλογος;
Ως χθες η απάντηση θα ήταν μάλλον καταφατική, μια καινούργια θεωρία έρχεται όμως να σας απαλλάξει. Ανατρέποντας τα ως τώρα δεδομένα σε μια από τις πιο πολυσυζητημένες έννοιες για τη σύγχρονη Φιλοσοφία, υποστηρίζει ότι η αυταπάτη σας όχι μόνο εμπεριέχει μια μεγάλη δόση λογικής, αλλά επιπλέον μπορεί να σας κινητοποιήσει ώστε να γίνετε καλύτερος.

«Η αυταπάτη είναι ένα συχνό καθημερινόφαινόμενο που συμβαίνει σε όλους μας» εξηγεί ο Αλμπερτ Νέβεν, καθηγητής της Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Μπόχουμ της Γερμανίας ο οποίος μαζί με τον συνάδελφό του Κρίστοφ Μίχελ δημοσίευσε τη νέα θεωρία στο τελευταίο τεύχος του επιστημονικού εντύπου «Consciousness and Cognition».

Όταν λέμε αυταπάτη, για τους φιλοσόφους εννοούμε μια διαδικασία με βάση την οποία υπερασπιζόμαστε μια πεποίθηση που είναι σημαντική για μας ή για την εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας παρά την ύπαρξη ισχυρών ενδείξεων εναντίον της.

Δεν φταίω εγώ, οι άλλοι

«Ο τρόπος με τον οποίο το κάνουμεαυτό είναι να επανερμηνεύουμε τις εδραιωμένες πεποιθήσεις μας» εξηγεί ο Νέβεν, φέρνοντας ως παράδειγμα κάποιον ο οποίος πιστεύει ότι είναι αυθεντία στην Ιστορία αλλά σε ένα τεστ αποδεικνύεται ότι δεν ξέρει ορισμένες πολύ σημαντικές χρονολογίες.

«Αυτό που κάνει συνήθως» λέει «είναι ότι δεν εγκαταλείπει τη σημαντικήγι΄ αυτόν πεποίθηση ότι είναιάριστος στην Ιστορία αλλά εγκαταλείπειτην εδραιωμένη πεποίθηση ότι το να γνωρίζει ορισμένες σημαντικέςχρονολογίες είναι απαραίτητο για να θεωρείται άριστος στην Ιστορία.Αυτόείναι ένα πολύ απλό παράδειγματο οποίο έχουμε εξετάσει και εμπειρικά».

Κατά τον ίδιο τρόπο όταν μια ενζενί η οποία πιστεύει ότι είναι πολύ όμορφη δεν κερδίζει στα καλλιστεία ή όταν ένας φυσικός ο οποίος νομίζει ότι είναι σπουδαίος δεν παίρνει το βραβείο Νομπέλ, δεν αλλάζουν την άποψη που έχουν για τα προσόντα τους αλλά ρίχνουν το φταίξιμο στους κριτές.

«Πρόκειται για κάτι το οποίο όλοι λίγοως πολύ κάνουμε συστηματικά,αλλάθεωρείται ότι είναι κακό» λέει ο κ. Νέβεν. «Αν όμως το εξετάσουμε καλύτερα,ότανβεβαίως δεν μιλάμε για παθολογικές καταστάσεις όπως οι παραληρηματικέςιδέες αλλά για τη συνηθισμένη,καθημερινή αυταπάτη, είναι τελικά καλό,γιατί συντηρεί την εικόνα μας ενισχύοντας την παρώθησήμας.Δεν ωφελούμαστε από μια εικόνα που λέει “αχ,είμαι άσχημος”, γιατί μας κάνει να μην πηγαίνουμε προς τους άλλους,να μην έχουμε συναναστροφές.Αντιθέτωςμια εικόνα που λέει “είμαι ωραίος” μας βοηθάει να είμαστε πιο ανοιχτοί,πιο κοινωνικοί,ακόμηκαι αν δεν ισχύει πραγματικά» .

Τα προβλήματα, επισημαίνει, αρχίζουν όταν η απόσταση ανάμεσα στους ευσεβείς πόθους μας και την πραγματικότητα γίνεται μεγάλη. Οπως για παράδειγμα στην περίπτωση που ένας γονιός ενώ βλέπει ότι το παιδί του γυρίζει κάθε βράδυ στο σπίτι μεθυσμένο αρνείται να παραδεχθεί ότι υπάρχει πρόβλημα και θεωρεί ότι πρόκειται για μια περαστική «φάση» της εφηβείας.

«Εδώ η λανθασμένη αντίληψη του κόσμου είναι σοβαρή» λέει ο Νέβεν. «Πρόκειται για μια διαστρέβλωσητης πραγματικότητας η οποία έχει μόνο αρνητικές συνέπειες τόσο για αυτόν που αυταπατάται όσο και για τους γύρω του».

Διατύπωση και προκατάληψη

Η τάση μας να ξεγελάμε τον εαυτό μας αποτελεί ένα από τα ζητήματα που διχάζουν τους φιλοσόφους. Ως τώρα οι επικρατέστερες θεωρίες είναι δύο. Η λεγόμενη θεωρία της λεκτικής διατύπωσης, η οποία υποστηρίζεται από τη σχολή που αρνείται την αυταπάτη, πρεσβεύει ότι ο αυταπατώμενος στην ουσία γνωρίζει ότι π.χ. είναι μέτριος στην Ιστορία ή ότι το παιδί του έχει πρόβλημα αλλά δεν το αποδέχεται στις λεκτικές διατυπώσεις του προς τους άλλους.

«Δεν μπορούμε όμως να μιλάμε για αυταπάτη όταν κάποιος απλώς αποφεύγει να εκφράσει σε τρίτουςκάτι το οποίο κατά βάθος γνωρίζεικαι αποδέχεται» σχολιάζει ο Νέβεν.

Η δεύτερη θεωρία, η οποία έχει προταθεί κυρίως από τον Αλφρεντ Μέλετου Πανεπιστημίου του Πρίνστον, υποστηρίζει ότι η αυταπάτη είναι μια προκατειλημμένη πεποίθηση: το γεγονός ότι η προσοχή μας είναι επικεντρωμένη σε αυτό που θέλουμε να πιστεύουμε μας κάνει να μη βλέπουμε τις αντίθετες ενδείξεις ακόμη και όταν αυτές είναι εμφανείς. Αυτό είναι κάτι που, όπως έχει αποδειχθεί από την ψυχολογία και τις νευροεπιστήμες, συμβαίνει συχνά στην καθημερινότητά μας ακόμη και με απτά πράγματα και όχι μόνο με τις αφηρημένες κρυφές επιθυμίες μας. Και εδώ όμως, υπογραμμίζει ο Νέβεν, παρατηρείται ένα κενό, εφόσον υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες δεν μπορεί κανείς να αρνηθεί ότι «βλέπει» τις αντίθετες ενδείξεις, όπως π.χ. όταν οι επιδόσεις του είναι κακές σε ένα τεστ Ιστορίας.

Δύο μέτρα και δύο σταθμά

«Η δική μας θεωρία» εξηγεί ο γερμανός φιλόσοφος «προτείνει ότι η αυταπάτηείναι μια ψευδο-ορθολογική αναδιοργάνωση των πεποιθήσεων».

Το ορθολογικό μέρος έγκειται στο γεγονός ότι αναδιοργανώνοντας τις εδραιωμένες πεποιθήσεις μας ώστε να «ταιριάξουν» με την εικόνα που εμείς έχουμε για τα πράγματα ακολουθούμε μια καθ΄ όλα ορθολογική στρατηγική.

«Μπορείτε να το καταλάβετεαν δείτε τι κάνει η επιστήμη. Αν ένας επιστήμονας έχει μια θεωρία που πιστεύει ότι είναι ευλόγως βάσιμηδεν την απορρίπτει μόνο και μόνοεπειδή έχει μία ή δύο αντίθετες ενδείξειςαλλά επανεξετάζει τις θεμελιωμένεςγνώσεις του και κάνει αλλαγέςγια να δει αν θα ταιριάξουν.Αυτό κάνουμε και εμείς στην καθημερινή μας σκέψη».

Η ορθολογικότητα αυτή είναι όμως ψευδής γιατί εφαρμόζεται «κατά τόπους» ή σύμφωνα με αυτό που λέμε «δυο μέτρα και δυο σταθμά». «Η αυταπάτηαυτού του είδους παρουσιάζειένα τοπικό κενό ή μπορούμε να μιλήσουμεγια διττή ορθολογικότητα» λέει ο Νέβεν.

Φέρνει το παράδειγμα του «άριστου» που απαιτεί από τους άλλους να γνωρίζουν τις ιστορικές χρονολογίες αλλά δεν θεωρεί κάτι τέτοιο απαραίτητο για τον εαυτό του ή του συζύγου ο οποίος αρνείται να πιστέψει ότι η σύντροφός του τον απατά παρά το γεγονός ότι έχει ενδείξεις τις οποίες, αν δεν αφορούσαν τον ίδιο, θα θεωρούσε αδιάσειστες αποδείξεις απιστίας.

«Αν κάποιος φίλος τού εξέθετεμια ανάλογη κατάσταση θα έλεγε“α,είναι βέβαιο,είναι άπιστη”,όταν όμως πρόκειται για τη δική του πραγματικότηταερμηνεύει τα πράγματα διαφορετικά ώστε να ταιριάξουν στην εικόνα που αυτός θέλει να έχει. Η πραγματική ορθολογικότητα απαιτεί ένα γενικό τρόπο ερμηνείας είτε τα γεγονότα αφορούν εμάς τους ίδιους είτε τρίτους» καταλήγει ο γερμανός φιλόσοφος.

ΜΑΣ ΑΦΟΡΑ ΟΛΟΥΣ!

Έρευνες στις Ηνωμένες Πολιτείες έχουν διαπιστώσει ότι:

Το 94% των καθηγητών Πανεπιστημίου πιστεύουν ότι είναι καλύτεροι στη δουλειά τους από τους συναδέλφους τους.

Το 25% των μαθητών του Γυμνασίου πιστεύουν ότι ανήκουν στο ποσοστό της «ελίτ» του 1% που κρίνονται καλύτεροι στις σχέσεις τους με τους άλλους.

Το 70% των μαθητών του Γυμνασίου πιστεύουν ότι τοποθετούνται επάνω από τον μέσο όρο όσον αφορά τις ηγετικές τους ικανότητες.Μόνο 2% πιστεύουν ότι βρίσκονται κάτω από τον μέσο όρο.

Το 85% των φοιτητών Ιατρικής πιστεύουν ότι δεν είναι σωστό οι πολιτικοί να δέχονται δώρα από τα λόμπι.Μόνο το 46% πιστεύουν ότι δεν είναι σωστό οι γιατροί να δέχονται δώρα από τις φαρμακευτικές εταιρείες.
Λαλίνα Φαφούτη Βήμα
via

Επιστημονική γνώση και ηθική

$
0
0




Science-EthicsΣυναρτάται άραγε η επιστήμη με την ηθική σε ένα θεωρητικό όσο και πρακτικό επίπεδο ή είναι ανεξάρτητη και αποκομμένη η μία από την άλλη;Στο ερώτημα αυτό, που αποκτά στις μέρες μας μία ιδιαίτερη, ζωτική σημασία, καλούμαστε εκ των πραγμάτων να δώσουμε μία όσο το δυνατόν πιο τεκμηριωμένη απάντηση. Παρότι η φιλοσοφική, η επιστημολογική και η κοινωνιολογική θεώρηση του θέματος δεν αφήνουν κατά τη γνώμη μου περιθώρια για μία απάντηση, που δεν θα ήταν μονοσήμαντα καταφατική, οι απόψεις της επιστημονικής και της φιλοσοφικής κοινότητας δεν φαίνεται να συγκλίνουν σε μία κοινή θέση.

Τη συνύφανση της ηθικής με τη φυσική επιστήμη -σε μία αδιάρρηκτη ενότητα γνώσης και πράξης- την πρωτοσυναντάμε, τουλάχιστον όσον αφορά τον ευρωπαϊκό χώρο, στην προσωκρατική φιλοσοφία, με την οποία μπαίνουν για πρώτη φορά οι βάσεις για μία επιστημονική σκέψη, που δεν ενέχει μόνο ορθολογικά στοιχεία, αλλά ενσωματώνει θεμελιακά και στοιχεία ηθικού στοχασμού. Σύμφωνα λοιπόν με τον Ηράκλειτο, τον Αναξιμένη και τον Αναξίμανδρο, συμπαντική ηθική τάξη και φυσιοκρατική κοσμοαντίληψη είναι άρρηκτα συνυφασμένες σε μία καθολική ενότητα. Αλλά και για τον Πυθαγόρα και τους Πυθαγορείους η κοσμική τάξη και η συμπαντική αρμονία προδιαγράφουν την ηθική στάση του ανθρώπου, ο οποίος οφείλει να ζει όχι αποκομμένος από τη φύση αλλά σε πλήρη αρμονία μαζί της.

Όμως και στον ακραγαντίνο Εμπεδοκλή το ζεύγος των αντίρροπων δυνάμεων "Φιλότης – Νείκος" (έλξη – άπωση) δεν εκφράζει μόνο ένα φυσικό νόμο για την ωθούσα δύναμη των φυσικών διεργασιών, αλλά αποδίδει και τις δύο βασικές έννοιες του ηθικού του στοχασμού. Τέλος και ο Δημόκριτος θεωρεί ουσιαστικά ότι φυσική επιστήμη και ηθική δεν είναι ανεξάρτητες η μία από την άλλη, μιας που η νόηση και ο ηθικός βίος εξαρτώνται -σύμφωνα με την ατομιστική θεωρία του- από τις κινήσεις των σφαιρικών ατόμων της ψυχής.

Το συνταίριασμα βέβαια της γνώσης με την ηθική το συναντάμε αργότερα και στη σωκρατική φιλοσοφία, όπως επίσης στην πλατωνική, στην αριστοτελική αλλά και στην ελληνιστική φιλοσοφία.

Αξίζει πάντως να τονιστεί ότι η αρχαιοελληνική σκέψη δεν πρωτοεισήγαγε μόνο τον ορθό λόγο στη θέαση του κόσμου -όπως ελλειπτικώς συχνότατα της αναγνωρίζεται- αλλά έβαλε συγχρόνως και τις βάσεις για μία ηθική φιλοσοφία της γνώσης, μία οντολογία των αξιών και της ηθικής, συνυφασμένη με μία οντολογία της επιστήμης.

Ο διαχωρισμός επιστήμης και ηθικής, γεγονότων και αξιών (facts and values) είναι ουσιαστικά ένα προϊόν του άκρατου επιστημονισμού κυρίως του 20ού αιώνα. Τις ρίζες αυτού του διαχωρισμού μπορούμε ωστόσο να τις ανιχνεύσουμε στο πρώτο σημαντικό στάδιο ανάπτυξης της νεότερης επιστήμης, κυρίως κατά το 17ο αιώνα, και κάπως πιο έντονα στην περίοδο του Διαφωτισμού, κατά το 18ο αιώνα. Είναι βέβαια προφανές ότι, για να εδραιωθεί η επιστήμη ως αντικειμενική αλήθεια και γνώση, πρέπει να μείνει μακριά από υποκειμενικές αξίες και αρχές, να είναι ανεξάρτητη από την ηθική και τις αξιολογικές κρίσεις της. Αυτή όμως η απαραίτητη για το επιστημονικό έργο καταστατική αρχή, ενταγμένη σήμερα μέσα στο ασφυκτικό, θετικιστικό, άνυδρο και ανούσιο πλαίσιο ενός τεχνοκρατούμενου επιστημονισμού, έχει οδηγήσει στην επικίνδυνη παρανόηση που θέλει την επιστήμη πλήρως αποκομμένη από την ηθική.

Σε μία προδημοσίευση ("Ελευθεροτυπία", 20.4.2007) για ένα σίγουρα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο για τον Τσόμσκι (Τάκης Μίχας, "Νόαμ Τσόμσκι και Φιλελευθερισμός", εκδ. Κριτική) διαβάζουμε σχετικώς την άποψη του αμερικανού γλωσσολόγου ότι είναι "προς τιμήν των επιστημών το γεγονός ότι είναι αποκομμένες από την ‘ηθική σκέψη και τον κόσμο’" και πως, παρότι η ορθολογική έρευνα είναι μέρος του κόσμου, "στόχος της είναι να κατανοήσει, όχι να κατασκευάσει, ένα δόγμα το οποίο να συμφωνεί με κάποιες ηθικές ή άλλες προτιμήσεις". Επίσης, αφού μοναδικό κριτήριο και στόχος της επιστημονικής έρευνας είναι η αλήθεια, "η αλήθεια είναι η αλήθεια. Δεν αποφασίζεις τι είναι αληθές για ιδεολογικούς λόγους [...], πρέπει να προσδιοριστεί τι είναι αληθινό στη βάση δεδομένων [...] και το ερώτημα τι είναι προοδευτικό και τι αντιδραστικό δεν έχει καμία σημασία στην έρευνα".

Όταν όμως κατά το επιστημονικό μας έργο αναζητούμε την αλήθεια, αυτό δεν αποτελεί άραγε την επιλογή μιας αξίας (της αξίας της αλήθειας), δεν αποτελεί μία ηθική επιλογή, όταν επιλέγουμε να παραμείνουμε στο ξέφωτο της αλήθειας; Και για να θυμηθούμε κατ’ αναλογία το γάλλο φυσιολόγο και νομπελίστα Ζακ Μονό και τη θεωρία του για την "ηθική της γνώσης", το αίτημα της αντικειμενικότητας στη γνώση (επιστήμη), που τη θέλει ανεξάρτητη από τις αξιολογικές κρίσεις της ηθικής, δεν αποτελεί άραγε από μόνο του μία ηθική επιταγή, αφού μία αξία (η αντικειμενικότητα) προορίζεται για τη θεμελίωση της γνώσης;

Δεν υπάρχουν σημαίνουσες ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως είναι το επιστημονικό έργο -η έρευνα και οι εφαρμογές της- που να είναι ηθικά ουδέτερες. Η επιστήμη δεν μπορεί παρά να συμβαδίζει, θεωρητικά και πρακτικά, με την ηθική σε μία κοσμοθεώρηση, που σίγουρα δεν θα είναι πραγματιστική.
τουΙωάννη Ν.  Μαρκόπουλουκαθηγητής στο Τμήμα Χημικών Μηχανικών του ΑΠΘ
via

Από πού μας έρχονται οι ιδέες;

$
0
0


  1. Οι ιδέες δεν έρχονται παρακολουθώντας την τηλεόραση.
  2. Ούτε κατεβαίνουν από τον ουρανό.
  3. Μερικές φορές οι ιδέες προέρχονται από την ακρόαση μιας διάλεξης.
  4. Συχνά οι ιδέες έρχονται διαβάζοντας ένα καλό βιβλίο.
  5. Καλές ιδέες προέρχονται από κακές ιδέες, αλλά μόνο αν βλέπουμε να μας κατακλύζουν.
  6. Οι ιδέες σιχαίνονται τις αίθουσες των συνεδριάσεων, ιδίως αίθουσες όπου υπάρχουν προσωπικές συγκρούσεις ή επιθέσεις ή πλήξη.
  7. Ιδέες ξεπηδούν όταν συγκρούονται ανόμοιοι κόσμοι.
  8. Οι ιδέες πολλές φορές προσπαθούν να ανταποκριθούν στις προσδοκίες. Εάν οι άνθρωποι τις περιμένουν να εμφανιστούν, εμφανίζονται.
  9. Οι ιδέες φοβούνται τους ειδικούς, αλλά λατρεύουν το μυαλό των αρχαρίων. Μια μικρή ενημέρωση είναι καλό πράγμα.
  10. Οι ιδέες εμφανίζονται κατά ριπές, έως ότου τις καταλάβετε με τρόμο. Πολλοί καλλιτέχνες έγραψαν τις μεγαλύτερες επιτυχίες τους σε λίγες ώρες ή μέρες.
  11. Οι ιδέες προέρχονται από τους μπελάδες που συναντάμε μπροστά μας.
  12. Οι ιδέες προέρχονται από το εγώ μας, και είναι καλύτερες όταν είναι γενναιόδωρες και ανιδιοτελείς.
  13. Οι ιδέες προέρχονται από τη φύση.
  14. Μερικές φορές οι ιδέες προέρχονται από τον φόβο (συνήθως σε ταινίες), αλλά συχνά προέρχονται και από την εμπιστοσύνη.
  15. Χρήσιμες ιδέες έρχονται αν είστε ξύπνιοι, δηλαδή σε εγρήγορση για την πραγματική γνώση.
  16. Αν και μερικές φορές οι ιδέες μας επισκέπτονται κρυφά όταν κοιμόμαστε και πολύ ναρκωμένοι για να φοβόμαστε.
  17. Οι ιδέες προέρχονται παρατηρώντας με την άκρη του ματιού μας, ή στο ντους, όταν δεν προσπαθούμε.
  18. Οι συνηθισμένες ιδέες απολαμβάνουν να αντιγράφουν ό,τι συμβαίνει τώρα ώστε να λειτουργεί σωστά τούτη η στιγμή.
  19. Οι μεγαλύτερη ιδέες ξεπερνούν αυτές τις μέτριες, ισχύουν για πάντα.
  20. Οι ιδέες δεν χρειάζονται διαβατήριο, και συχνά διασχίζουν τα σύνορα (κάθε είδους) ατιμώρητα.
  21. Μια ιδέα πρέπει να προέρχεται από κάπου, γιατί αυτή αν μένει κάπου μόνη και δεν ενώνεται μαζί μας, είναι κρυφή. Και οι κρυφές ιδέες δεν ταξιδεύουν, δεν έχουν καμία επιρροή, δεν διασταυρώνονται με την αγορά. Πεθαίνουν, μόνες.
via

Υπαρξισμός

$
0
0


Ο υπαρξισμόςως ρεύμα είναι μια από τις φιλοσοφικές επαναστάσεις του εικοστού αιώνα. Οι απολογητές του αμφισβητούσαν την εγκυρότητα όλων των θεωριών και συστημάτων που είχαν διαμορφωθεί στο πλαίσιο της παραδοσιακής φιλοσοφίας και εισηγούνταν, βασιζόμενοι στο cogito του Καρτέσιου, ένα νέο ξεκίνημα με βάση τις δικές τους απόψεις.

Όρος και πλαίσιο

Ο όρος εισήχθη τον 20ο αιώνα από τον Γκαμπριέλ Μαρσέλ, φιλόσοφο, δραματουργό και μουσικοκριτικό, εκπρόσωπο του θεϊστικού υπαρξισμού, σε αντιδιαστολή προς τη φιλοσοφική τάση του Σαρτρ προς τον αθεϊστικό υπαρξισμό. Ωστόσο, ως τάση διαμορφώθηκε αρκετά νωρίτερα, από τον Σαίρεν Κίρκεργκωρ, που υπήρξε και ο κύριος εισηγητής της. Αντιδρώντας στη διδασκαλία της φιλοσοφίας ως είχε τότε διαμορφωθεί ο Κίρκεργκωρ απαίτησε να αντιμετωπίζεται ο άνθρωπος όχι ως απρόσωπη οντότητα, αλλά ως υπάρχον πρόσωπο. Με άλλα λόγια η ύπαρξη προηγείται της ουσίας, όπως συνόψισε αργότερα ο Σαρτρ, το πνεύμα της διδασκαλίας του Κίρκεργκωρ.

Το ευρύτερο πλαίσιο του φιλοσοφικού στοχασμού των υπαρξιστών ήταν η άρνησή τους στη φιλοσοφία, ως αντικειμενική και θεωρητική επιστήμη και η θεώρηση ότι η φιλοσοφία είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένη με την ανθρώπινη ύπαρξη. Ειδικά, επίκεντρο ενδιαφέροντος του υπαρξισμού δεν ήταν πράγματα, ιδέες ή έννοιες αλλά ο άνθρωπος ως μοναδική και ανεπανάληπτη ύπαρξη. Η ύπαρξη, ως μοναδικός τύπος κάθε ανθρώπου, δεν έχει στατικές έμφυτες ιδιότητες, όπως πιστευόταν ότι συμβαίνει με την ουσία του, αλλά διαμορφώνεται αέναα με την προσωπική του δράση, με αποτέλεσμα να ευθύνεται και γι’ αυτό στο οποίο θα καταλήξει. Έτσι, οι υποστηρικτές του υπαρξισμού διαχωρίστηκαν από την καρτεσιανή παράδοση και οι Γάλλοι υπαρξιστές, ειδικότερα, έθεσαν ως έμβλημά τους την ύπαρξη να προηγείται της ουσίας, ορίζοντας συγχρόνως ηγεμόνα των αισθήσεων την αφή και όχι την όραση: «Υπάρχω σημαίνει λερώνω τα χέρια μου».

Υπαρξιστές όπως ο Ζαν-Πωλ Σαρτρ και Αλμπέρ Καμύ ασχολήθηκαν με όλες τις παραμέτρους των καταστάσεων του ανθρώπου, μεταξύ των οποίων και αυτή της απόλυτης ελευθερίας.

Υπαρξισμός και ελευθερία

Ο Σαίρεν Κίρκεγκωρ νωρίτερα και ο Ζαν-Πωλ Σαρτρ αργότερα επιμένουν πως δεν υπάρχει κανένα εξωτερικό σημείο βάσει του οποίου θα μπορούσε να προσανατολιστεί ο άνθρωπος. Κανόνας του είναι ο εαυτός του και οφείλει ο ίδιος να δημιουργεί τους κανόνες του. Συνεπώς, ο αυτοκαθορισμός της συμπεριφοράς ως ενέργεια ελευθερίας είναι κάτι αναπόδραστο στον άνθρωπο. Αντίκρυ, δηλαδή, στην επικείμενη στιγμή της ζωής και στις προ-κείμενες περιστάσεις της, έχει ο άνθρωπος να καθορίσει ο ίδιος τη συμπεριφορά του και δεν είναι δυνατόν να συμβεί κάτι άλλο. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να παραιτηθεί από την ελευθερία του ως πηγή αυτοκαθορισμού.

Σύμφωνα με τα λόγια του ίδιου του Σαρτρ: «ο άνθρωπος είναι καταδικασμένος να είναι ελεύθερος. Καταδικασμένος, γιατί δεν εδημιούργησε, δεν έπλασε μόνος του τον εαυτό του κι ωστόσο ταυτόχρονα ελεύθερος, γιατί από τη στιγμή που πετάχτηκε στον κόσμο, είναι υπεύθυνος για ό,τι κάνει».

Η υπευθυνότητα, ωστόσο, του ανθρώπου δεν περιορίζεται στα στενά πλαίσια της ατομικής του υποκειμενικότητας. Καθώς ο άνθρωπος εκλέγει τον εαυτό του, μέσα από τις πράξεις του, εκλέγει ταυτόχρονα και μια εικόνα για τον άνθρωπο γενικά. Με αυτόν τον τρόπο η ευθύνη του επεκτείνεται και δεσμεύει ολόκληρη την ανθρωπότητα. Υπό αυτούς τους όρους, τόσο ο Σαρτρ όσο και ο Αλμπέρ Καμύ θα υπερβούν την αρχή της αυτοδέσμευσης του πρακτικού υποκειμένου ως μόνης δυνατής δέσμευσης. Ο Καμύ επεχείρησε να εισάγει μια καντιανού τύπου «κατηγορική προσταγή», «η οποία ζητά το σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας ακόμα και μέσα σε ένα σύμπαν γυμνό από κάθε νόημα και χωρίς κανένα υπερβατικό λόγο να το κυβερνάει». Ο Σαρτρ με τη σειρά του δημιούργησε τον κανόνα «πράξε όπως θα ήθελες όλη η ανθρωπότητα να πράττει». Επιπλέον, στη δεύτερη περίοδο της σκέψης του, ο επεχείρησε να εντάξει την ελευθερία στο προλεταριακό κίνημα και στον αγώνα για την αταξική κοινωνία.

Βικιπαιδεία
via

Ζαν Πωλ Σαρτρ: ‘Ο Υπαρξισμός είναι ένας ανθρωπισμός’

$
0
0


Είμαι καταδικασμένος να είμαι ελεύθερος.
(Jesuiscondamné à êtrelibre)
από το βιβλίο το ‘Είναι και το Μηδέν’ (L‘ êtreetlenéant)
Jean-Paul SARTRE

Ένας από τους σπουδαιότερους Γάλλους φιλοσόφους του 20ουαιώνα, με σημαντική απήχηση στη διεθνή διανόηση ήταν ο Ζαν-Πωλ Σαρτρ. Δεν ήταν μόνο νομπελίστας και θεατρικός συγγραφέας αλλά και υπέρμαχος του κινήματος του Υπαρξισμού στη Γαλλία. Το 1964, του απονεμήθηκε το Νόμπελ Λογοτεχνίας για το έργο του ‘Οι Λέξεις (Lesmots), το οποίο και αρνήθηκε να παραλάβει. Ο Σαρτρ γεννήθηκε στο Παρίσι το 1905 και κατά τη διάρκεια των ακαδημαϊκών του χρόνων, είχε την ευκαιρία να συναναστραφεί με προσωπικότητες που σημάδεψαν την πολιτική ζωή και διανόηση στη Γαλλία όπως ο Raymond Aron, ο Maurice Merlau-Ponty, ο Simone Weil και ο Claude Levi-Strauss.


Ο Σαρτρ δημοσίευσε τη νουβέλα του ‘Ναυτία’ το 1938 σε μορφή ημερολογίου, που εμπεριείχε διάφορους φιλοσοφικούς συλλογισμούς, τους οποίους και ανέπτυξε στα επόμενα του έργα. Το 1943, σε ένα από τα σημαντικότερα βιβλία του ‘Το Είναι και το Μηδέν’, ανέπτυξε τις σκέψεις του πάνω σε έννοιες όπως η ανθρώπινη συνείδηση, η ελευθερία του ατόμου και η ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Το 1946, και αφού είχε εστίασε την προσοχή του στον άνθρωπο, αποφάσισε να αναδείξει στο επόμενο του έργο, ‘Ο Υπαρξισμός είναι ένας ανθρωπισμός’, το θέμα της κοινωνικής υπευθυνότητας. Ο Σαρτρ καταπιάστηκε με την έννοια της ελευθερίας όχι μόνο ως αξία ή ως στόχο αλλά σαν αναπόσπαστο στοιχείο της ανθρώπινης ύπαρξης που συνεπάγεται την κοινωνική υπευθυνότητα.

Κατά την διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, ο Jean Paul Sartre, κρατήθηκε όμηρος από τα Γερμανικά στρατεύματα από το 1940 μέχρι τον Απρίλιο του 1941 όπου και αφέθηκε ελεύθερος λόγω προβλημάτων υγείας. Αμέσως μόλις γύρισε στη Γαλλία έλαβε μέρος στη γαλλική αντίσταση και ταυτόχρονα, έγινε μέλος του αντιστασιακού κόμματος ‘Σοσιαλισμός και Ελευθερία’ (SocialismeetLiberte). Παρά το σπουδαίο συγγραφικό του έργο, η πολιτική του στράτευση δεν περιορίστηκε σε θεωρητικό επίπεδο. Αν και ποτέ δεν έγινε επίσημα μέλος του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος και επέκρινε τη στάση του τελευταίου στη Σταλινική Ρωσία, ήταν οπαδός του κομμουνισμού και θεωρούσε το Μαρξισμό «τη φιλοσοφία των καιρών μας».

O Σαρτρ θεωρείται βασικός εκφραστής της φιλοσοφίας του υπαρξισμού και συγκεκριμένα στο βιβλίο του ‘Ο Υπαρξισμός είναι ένας ανθρωπισμός’ (lexistentialismeestunhumanisme’) επικεντρώθηκε σε μια προσπάθεια απόδοσης των κεντρικών σημείων του Υπαρξισμού. Το βιβλίο βασίστηκε σε μια διάλεξη που έδωσε το 1945 στο Παρίσι, στο Club Maintenant. Προσπάθησε να αντιμετωπίσει τους επικριτές του, όχι μόνο κατά τη διάρκεια της διάλεξης του, αλλά και στη συζήτηση που ακολούθησε αργότερα, η οποία παρατίθεται στο τέλος του βιβλίου.

Στην εποχή του υπήρχε έντονος ο προβληματισμός για τη θέση του ατόμου μέσα στην κοινωνία. Όλο το έργο του Γάλλου συγγραφέα βαπτίζεται στην αριστερή σκέψη και απαυγάζει τη στρατευμένη του ματιά που μιλά για τον άνθρωπο σε μια κοινωνία κάφρων και εστιάζει στην έννοια της ελευθερίας και της ανθρώπινης ανεξαρτησίας.

Το φιλοσοφικό και λογοτεχνικό του credo κινείται γύρω από την έννοια της ελευθερίας, στηριγμένη στην ανυπαρξία του Θεού και γι’ αυτό κανένας άνθρωπος δεν έχει ουσία πριν από τη γέννησή του, πριν από την ύπαρξή του: η ύπαρξη προηγείται της ουσίας.

Τα έργα του Σαρτρ αποτελούν ευρέα σύμβολα των φιλοσοφικών του αντιλήψεων, μια προσπάθεια αφηγηματοποίησης των ιδεών του. Έτσι, στο διήγημα Τοίχοςαναφέρεται στη νύχτα τριών κρατούμενων στον ισπανικό εμφύλιο, όπου η ψυχολογία του μελλοθάνατου απαξιώνει τον θάνατο αλλά και τη ζωή, την αγάπη και την ευαισθησία, ενώ στο τέλος η συμπτωματική προδοσία αποδεικνύει το τυχάρπαστο της ζωής. Τελικά για ποιο λόγο πολεμά κανείς και για ποιο λόγο θυσιάζεται; Ο Σαρτρ απαντά “μόνο για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια” κι αυτό ίσως είναι η ύψιστη μορφή ελευθερίας.
Θεωρητικές επιρροές στη φιλοσοφική σκέψη του Σαρτρ

Ενώ διάφοροι φιλόσοφοι θεωρήθηκαν θεμελιωτές του υπαρξισμού, ο Σαρτρ ήταν αυτός που τον έφερε στο προσκήνιο στη Γαλλία και δημιούργησε το ομώνυμα γαλλικό κίνημα. Όπως αναφέρει και στο βιβλίο του υπάρχουν δυο σχολές υπαρξιστών. Οι πρώτοι είναι οι Χριστιανοί, όπως ο Καρλ Γιασπερς και ο Γκαμπριελ Μαρσέλ και από την άλλη μεριά οι άθεοι υπαρξιστές, μέλη του οποίου είναι οι Γάλλοι υπαρξιστές, ο Χάιντεγκερ και φυσικά ο ίδιος ο Σαρτρ.

Μπορεί να παρατηρηθεί μια σύγκλιση απόψεων μεταξύ Σαρτρ και Νίτσε στους κεντρικούς άξονες και στη γενική αντιμετώπιση του θέματος. Και οι δυο πίστευαν ότι ο άνθρωπος είναι ‘εγκαταλελειμμένος’ στη γη, ότι μπορεί να κάνει τον εαυτό του ότι επιλέξει, αρνούνται την ύπαρξη του θεού, ενώ την ίδια στιγμή δεν δέχονται την ύπαρξη της «ουσίας». Εντούτοις, ο Σαρτρ επηρεάστηκε σε σημαντικό βαθμό από το Χάιντεγκερ και τον Γιάσπερς, οι οποίοι ήταν επίσης θεμελιωτές του υπαρξισμού κατά τη διάρκεια του πολέμου. Επίσης, η μελέτη των Kierkegaard και Χάιντεγκερ, οι οποίοι καταπιάστηκαν με την έννοια της αγωνίας/του άγχους του ανθρώπου μέσα από το πρίσμα μιας πεσιμιστικής άποψης απέναντι στην ανθρώπινη ύπαρξη, σηματοδότησαν την ποιοτική ανάπτυξη και εξέλιξη της γραφής του Σαρτρ. Ο Kierkegaard (όπως και ο Νίτσε) θεώρησαν ότι έχει ιδιαίτερη αξία το γεγονός ότι, όσον αφορά θεμελιώδεις αξίες και πιστεύω, το άτομο είναι ικανό να αποφασίζει ελεύθερα. Ταυτόχρονα, αυτές οι επιλογές, μπορούν να αλλάξουν τη φύση και ταυτότητα του υποκειμένου που παίρνει τις αποφάσεις.

Για τον Χάιντεγκερ, η ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης είναι η προσπάθεια κατανόησης του Είναι. Μέσα από το βιβλίο το ‘Είναι και Χρόνος’, -επιστημονικό έργο που επηρέασε σημαντικούς διανοούμενος- ο Χάιντεγκερ καταπιάστηκε με τον προσδιορισμό του υποκειμένου και εν συνεχεία με την ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης, όπου είναι η προσπάθεια του όντος να κατανοήσει αυτό που είναι, συν την προσπάθεια να γίνει αυτό που δεν είναι ακόμα.Έχει αξία η έννοια του όντος μέσα από το πρίσμα της σκέψης του Χάιντεγκερ διότι στοχεύει μια κατ’ εξακολούθηση προσπάθεια υπερβατικότητας του υποκειμένου, να γίνει αυτό που δεν είναι ακόμα.

Ο Γιασπερς για παράδειγμα στην προσπάθεια του να κατανοήσει το «είναι» θεωρεί ότι δεν είναι άλλο από το «περιέχον», αυτό δηλαδή που περιβάλλει την ανθρώπινη ύπαρξη, που είναι η πηγή του ίδιου του υποκειμένου. Υπάρχει μια ομοιότητα με τον Σαρτρ όσον αφορά την αναζήτηση της αλήθειας του υποκειμένου προσαρμόζοντας το κάθε φορά στις καταστάσεις. Ο Γιασπερς θεωρεί ότι υπάρχουν μεταβαλλόμενες καταστάσεις και κοινές καταστάσεις όπως για παράδειγμα ο θάνατος.
Βασικοί επικριτές του Υπαρξισμού

Οι κυριότεροι πολέμιοι του Υπαρξισμού, ήταν οι Χριστιανοί και οι Κομμουνιστές (της σταλινικής παράδοσης). Υποστήριζαν ότι εξαιτίας των ιδεών που κηρύττει o Σαρτρ, ο άνθρωπος αποξενώνεται από την κοινωνία, αφού δίνει όλο το βάρος στην υποκειμενικότητα. Επιπροσθέτως οι Χριστιανοί που δεν μπορούσαν με κανένα τρόπο να αποδεχτούν την σχολή του Υπαρξισμού αφού πιστεύουν ότι μια σκέψη που απαρνείται την ύπαρξη του Θεού, αρνείται στην πραγματικότητα την ίδια την ανθρώπινη ύπαρξη.

Αντίθετα ο Σαρτρ πιστεύει, ότι είναι σκέτος ρομαντισμός το γεγονός ότι ο άνθρωπος πρέπει να ακολουθεί συγκεκριμένες αξίες, βασισμένες σε θεϊκές εντολές ή σε κοινωνικές επιταγές, αφού ο άνθρωπος πρέπει να κάνει ο ίδιος τις επιλογές του χωρίς περιορισμούς. Ο Σαρτρ, αρνείται την ύπαρξη του θεού και την έννοια του ως δημιουργό ή πλάστη , ο οποίος παράγει σύμφωνα με ορισμένη τεχνική και αντίληψη τον άνθρωπο. Έτσι, σύμφωνα με τη θρησκευτική οπτική, ο κάθε άνθρωπος πραγματώνει μια ορισμένη έννοια που βρίσκεται μέσα στη θεϊκή λογική.

Σε αντιπαράθεση με την θρησκευτική λογική, ο άνθρωπος, όπως τον αντιλαμβάνεται ο Σαρτρ, πρώτα υπάρχει, απαντάται δηλαδή με τον εαυτό του και ύστερα προσδιορίζεται. Αυτό σημαίνει ότι πριν δεν είναι τίποτα, δηλαδή δεν είναι προσδιορίσιμος. Δεν υπάρχει ανθρώπινη φύση, θα γίνει μετά αυτό που θα φτιάξει ο ίδιος για τον εαυτό του.
Κεντρικές ιδέες του Σαρτρ στο βιβλίο του

‘Ο Υπαρξισμός είναι ένας Ανθρωπισμός’

Στο βιβλίο του ‘Ο Υπαρξισμός είναι ένας Ανθρωπισμός’, αναφέρει την φράση του Ντοστογέφσκυ, ότι αν δεν υπήρχε Θεός θα επιτρέπονταν τα πάντα. Εδώ, βρίσκεται κατά τον Σαρτρ το σημείο αφετηρίας του υπαρξισμού. Πραγματικά τα πάντα επιτρέπονται αφού δεν υπάρχει θεός και κατά συνέπεια ο άνθρωπος είναι εγκαταλελειμμένος, γιατί δεν βρίσκει ούτε μέσα ούτε έξω από τον εαυτό του μια δυνατότητα να αρπαχτεί από κάτι. Με άλλα λόγια δεν υπάρχει τίποτα το προκαθορισμένο, ο άνθρωπος είναι ελεύθερος, ο άνθρωπος είναι ελευθερία.Είμαστε μόνοι, ασυγχώρητα μόνοι. Ο άνθρωπος είναι καταδικασμένος να είναι ελεύθερος.

Το κεντρικό στοιχείο του υπαρξισμού είναι ότι «η ύπαρξη προηγείται της ουσίας» Lexistenceprécèdelessence»).Σύμφωνα λοιπόν με το τελευταίο η εξέλιξη του ανθρώπου δεν μπορεί να βασιστεί σε μια έτοιμη φόρμουλα. Έτσι από τη στιγμή που η ύπαρξη του θεού απορρίπτεται, και ο άνθρωπος δημιουργείται πριν την ουσία του, μπορεί να αυτοπροσδιοριστεί μετέπειτα. Συνέχισε, υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει η έννοια της ανθρώπινης φύσης, αφού ο άνθρωπος πρέπει να προσδιορίσει τον εαυτό του. Αυτή ακριβώς είναι η βασική έννοια του υπαρξισμού που καθιστά υπεύθυνους τους ανθρώπους στο τι γίνονται.

Για να μπορέσει να αντιταχθεί στο επιχείρημα ότι ο άνθρωπος αποξενώνεται, αφού πρέπει να παίρνει αποφάσεις μόνος του, υποστήριξε ότι το άτομο πρέπει να αποφασίζει πάντα για το καλύτερο και το γεγονός ότι αυτή η επιλογή είναι η καλύτερη γι αυτόν πρέπει αυτόματα να είναι και για την κοινωνία. Άρα πρέπει να υπάρχει μια κοινωνική υπευθυνότητα μέσα στο περιεχόμενο του υπαρξισμού.

Ο Σαρτρ ξεκαθαρίζει στο βιβλίο του ότι ο άνθρωπος είναι ελεύθερος να αποφασίζει και τίποτα δεν μπορεί να προσδιορίζει την επιλογή του αφού επιβαρύνεται από την ευθύνη της απόφασης του όχι μόνο απέναντι στο εαυτό του αλλά και απέναντι στην κοινωνία. Έγραψε για τον άνθρωπο πως «είναι καταδικασμένος να είναι ελεύθερος» και τον έφερε αντιμέτωπο με τις πράξεις του, αποδίδοντάς του την αποκλειστική ευθύνη για αυτές

Μια σημαντική διαφοροποίηση ανάμεσα στον υπαρξισμό και τα υπόλοιπα φιλοσοφικά ρεύματα, είναι ότι ο πρώτος υποστηρίζει, ότι μια επιλογή πρέπει να αποφασίζεται σύμφωνα με την δύναμη των συναισθημάτων μας. Παρόλα αυτά δεν μπορούμε να τα εκτιμήσουμε (ποσοτικά και ποιοτικά) μέχρι να δράσουμε.Άλλωστε, θεωρούσε ότι ανεξαρτήτως των συνθηκών, καθένας κρίνεται μόνο από τις πράξεις του, που επιπλέον είναι μη αναστρέψιμες. Εξάλλου η -συχνά εφιαλτική- κρίση των άλλων μόνο σε αυτές μπορεί να βασιστεί και όχι στις προθέσεις ενός ατόμου.

Ο Σαρτρ προτείνει ότι ο υπαρξισμός, ανεξαρτήτως από τι πιστεύουν οι αντίπαλοι του, είναι ένα αισιόδοξο κίνημα και το γεγονός ότι οι βασικές του πεποιθήσεις είναι η ‘εγκατάλειψη’ του ατόμου, υποδηλώνει την ελευθερία των αποφάσεων του.Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να λαμβάνει υπόψη του την υπόλοιπη κοινωνία. Αντιθέτως ο Σαρτρ πιστεύει ότι το άτομο παίρνει αποφάσεις μόνο μέσω της βοήθειας των υπολοίπων. Γράφοντας για τον άνθρωπο πως « είναι καταδικασμένος να είναι ελεύθερος» τον έφερε αντιμέτωπο με τις πράξεις του, αποδίδοντάς του την αποκλειστική ευθύνη για αυτές.

Καταλήγει σημειώνοντας ότι ο άνθρωπος θα πρέπει να προσπαθεί να ξεπερνά τον εαυτό του ώστε να μπορεί να προσαρμόσει τις αποφάσεις του σε διαφορετικά περιβάλλοντα. Ο άνθρωπος έχει μείνει μόνος του και η ζωή του μπορεί να προσδιοριστεί αφού την έχει ζήσει. Ο άνθρωπος δεν μπορεί παρά να θέλει μοναχά ένα πράγμα: την ελευθερία σαν θεμέλιο όλων των αξιών. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως θέλει την ελευθερία αφηρημένη αλλά πως οι πράξεις των καλής πίστης ανθρώπων έχουν σαν ύστατο νόημα την αναζήτηση της ελευθερίας σαν ελευθερίας.

Συζήτηση πάνω στις θέσεις του Υπαρξισμού

Στο τέλος του βιβλίου, παρατίθεται η συζήτηση που ακολούθησε μεταξύ του Σαρτρ και του Ναβίλ (Naville), ενός δημοσιογράφου και μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος Γαλλίας. Η συζήτηση ήταν αρκετά έντονη, αφού ο Ναβίλ ήταν κάθετα αντίθετος στις ιδέες του υπαρξισμού, τις οποίες θεωρούσε «ανάσταση» του φιλελευθερισμού. O Ναβίλ, αντιλαμβανόταν το πλαίσιο της συζήτησης μέσα από αυτό του «φιλοσοφικού υλισμού» (όπως τον διαμόρφωσε ο «σοβιετικός μαρξισμός»), γι αυτό και διαφώνησε με την προσπάθεια του Σαρτρ να συνδέσει την υποκειμενικότητα του υπαρξισμού με την αντικειμενικότητα του μαρξισμού. Έτσι, σύμφωνα με τον Ναβίλ, ο υπαρξισμός δεν μπορούσε να γίνει μέρος του ίδιου ιδεολογικού πλαισίου. Επίσης, βασική αρχή του μαρξισμού, είναι ότι η ιστορία και οι πράξεις του παρελθόντος προσδιορίζουν τις επόμενες πράξεις μας, ενώ στην πραγματικότητα ο υπαρξισμός αποτυγχάνει να προσδώσει ένα μοντέλο καθοδήγησης των ανθρώπων προς την κατάκτηση της αλήθειας μέσα από τις πράξεις του.

Όπως σημειώνει ο Ναβίλ, ο Σαρτρ προβάλλει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, την προεξέχουσα αξία του ατόμου, θέματα που δεν απέχουν τόσο πολύ από τα παλιά γνωστά συνθήματα των φιλελεύθερων.

«Ο υπαρξισμός αρπάζεται από την ιδέα μιας ανθρώπινης φύσης, που όμως αυτή τη φορά δεν είναι περήφανη για τον εαυτό της αλλά εμφανίζεται σαν ψοφοδεής, αβέβαια και εγκαταλειμμένη ανθρώπινη μοίρα. Η πρωταρχική πραγματικότητα είναι η φυσική πραγματικότητα της οποίας η ανθρώπινη πραγματικότητα δεν είναι παρά μια από τις εκφάνσεις της».

Ωστόσο η ιστορία διαμορφώνει τα άτομα τα οποία έρχονται σε ένα κόσμο του οποίου ανέκαθεν αποτελούσαν τμήματα από τον οποίο προσδιορίζονται. Ο μαρξισμός, βλέπει τη φύση στον άνθρωπο και τον άνθρωπο στη φύση, ο οποίος δεν προσδιορίζεται αναγκαστικά από αυστηρά ατομική σκοπιά. Ο υπαρξιστής, σαν άλλος φιλελεύθερος, διεκδικεί τον άνθρωπο σαν γενικότητα γιατί δεν καταφέρνει να διαμορφώσει μια στάση τέτοια που επιβάλλουν τα γεγονότα. Δηλαδή, δεν αρκεί να λέει κανείς πως οι άνθρωποι μπορούν να παλέψουν για την ελευθερία, χωρίς να ξέρουν πως παλεύουν για την ελευθερία. Αν δώσουμε πλήρες νόημα σ αυτήν την αναγνώριση, αυτό σημαίνει πως οι άνθρωποι μπορούν να στρατευθούν και να παλέψουν για μια ιδέα για ένα σκοπό που τους δεσπόζει, διότι αν ένας άνθρωπος αγωνίζεται για την ελευθερία χωρίς να ξέρει, χωρίς να έχει διατυπώσει ξεκάθαρα μέσα του πως και για ποιον σκοπό αγωνίζεται, αυτό σημαίνει πως οι πράξεις του θα έχουν σαν επακόλουθο μια σειρά από συνέπειες. Γιατί δηλαδή ο υπαρξισμός να μη δίνει κατευθυντήριες γραμμές; Στο όνομα της ελευθερίας; Μα αν είναι φιλοσοφία, έτσι όπως ο Σαρτρ πιστεύει, πρέπει να ξεκαθαρίσει, όπως υποστηρίζει ο Ναβίλ, αν είναι υπέρ της παράταξης των εργατών η της παράταξης των μικροαστών.

Ο Σαρτρ αντικρούοντας τον Ναβίλ υποστηρίζει ότι η έννοια της ανθρώπινης υποκειμενικότητας που καθιστά το άτομο ικανό να παίρνει αποφάσεις ελεύθερα δεν προϋποθέτει την αδιαφορία του ανθρώπου απέναντι στην κοινωνία, αφού ο δρόμος προς την αλήθεια μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω των άλλων. Όμως η ιστορία και οι απερχόμενες πράξεις λαμβάνονται υπόψη αλλά όχι σαν καταλυτικοί παράγοντες για την εξέλιξη της ανθρώπινης φύσης. Δεν υπάρχει ένα αυστηρό, άκαμπτο πλαίσιο όπου πρέπει να λειτουργεί μέσα σ’ αυτό το άτομο αφού το ίδιο το άτομο πρέπει να παίρνει τις αποφάσεις του με καλή πίστη δηλαδή ως προς το καλύτερο γι αυτό και την κοινωνία.

Ο Σαρτρ επιπλέον πιστεύει ότι οι επιστήμες είναι αφηρημένες, μελετούν τις παραλλαγές και ποικιλίες επίσης αφηρημένων παραγόντων και όχι τις πραγματικές αιτίες.

Γιατί ο υπαρξισμός είναι ένας ανθρωπισμός; Γιατί, όπως μας απαντάει ο Σαρτρ, δεν υπάρχει άλλος κόσμος από αυτόν της ανθρώπινης υποκειμενικότητας. Ο άνθρωπος δεν είναι κλεισμένος στον εαυτό του αλλά είναι παρών πάντα σε έναν ανθρώπινο κόσμο. Ανθρωπισμός γιατί, θυμίζουμε, στον άνθρωπο δεν υπάρχει νομοθέτης άλλος από τον ίδιο του τον εαυτόκαι πως εγκαταλελειμμένος, μόνος θα αποφασίσει για τη μοίρα του. Αλλά και γιατί δείχνει πως όχι στρεφόμενος προς τα μέσα, προς εαυτόν, αλλά ψάχνοντας πάντα έξω από τον εαυτό του, για ένα σκοπό που να είναι απελευθερωτικός, μόνο έτσι ο άνθρωπος θα πραγματωθεί, σαν ανθρώπινο ον.

Ιωάννα Π aformi.wordpress.com/ κλπ
via

Επιστημονική Επανάσταση Η μετάβαση από το κλειστό σύμπαν στον άπειρο κόσμο

$
0
0


Εισαγωγή

«Πως κάνατε τις ανακαλύψεις σας; Με το να τις σκέφτομαι ολοένα» Νεύτων

Σύμφωνα με τον Koyré η επιστημονική επανάσταση του 17ου αιώνα συνέτριψε την αρχαιο-Ελληνική έννοια του Κόσμου, του «πάνω-κάτω» της Αριστοτελικής θεώρησης, ένα κόσμο στηριγμένο στις αισθητηριακές εντυπώσεις, και τον αντικατέστησε με το αρχιμήδειο σύμπαν της ακρίβειας, την γεωμετρικοποίηση του χώρου, του μέτρου και του μονοσήμαντου προσδιορισμού.

Ο πραγματικός κόσμος δεν θεωρείται μία κλειστή, πεπερασμένη και ιεραρχικά διατεταγμένη ολότητα έτσι ακριβώς όπως την οριοθετούσε η μεσαιωνική προσέγγιση που τον ερμήνευε με βάση την Βίβλο και συμφωνούσε με την αρχαιο-ελληνική γεωκεντρική θεώρηση, αλλά ένα ανοιχτό, άπειρο, ακαθόριστο Σύμπαν προσδιορισμένο από τους νόμους και τα θεμελιώδη συστατικά του.

Η σύγκρουση στο κρίσιμο πεδίο της κοσμολογίας με την αντιπαράθεση για τον τρόπο προσέγγισης της φύσης είναι και το σημείο μετάβασης προς το άπειρο σύμπαν. Παράγοντες αυτής της σύγκρουσης υπήρξαν οι πνευματικές εργασίες σπουδαίων επιστημόνων και φιλοσόφων του 16ου και 17ου αιώνα όπως οι Κοπέρνικος, Κέπλερ, Τύχωνας, Γαλιλαίος, Bacon, Καρτέσιος και Νεύτωνας.

Η πορεία προς της επιστημονική επανάσταση

Κατά τον Μεσαίωνα η επιστήμη ως ορθή γνώση του κόσμου, είναι η αυθεντία των γραφών. «Η αριστοτελική λογική χρησιμοποιείται ως όργανο για να συστηματικοποιηθούν τα βιβλικά δόγματα και να ενταχθούν στην φυσική πραγματικότητα». Ο κόσμος θεωρείται μία κλειστή, πεπερασμένη και ιεραρχικά διατεταγμένη ολότητα έτσι ακριβώς όπως την οριοθετούσε η μεσαιωνική προσέγγιση που τον ερμήνευε με βάση την Βίβλο και συμφωνούσε με την αρχαιο-ελληνική γεωκεντρική θεώρηση. Η αληθινή γνώση υποτάσσεται στην θεολογική αυθεντία την οποία «διαχειρίζεται κατ’ αποκλειστικότητα ένα κλειστό ιερατείο». Η δε γεωκεντρική επεξήγηση που δινόταν από τον Κλαύδιο Πτολεμαίο (περ. 75-160 μ.Χ) στο έργο του Μαθηματική Σύνταξης συμφωνούσε με την περιγραφή της δημιουργίας του κόσμου όπως αυτή εξιστορείται στην Βίβλο.

Από τον 14ο αιώνα η πολιτική και πνευματική κρίση της Εκκλησίας την οδήγησε σε ένα συμβιβασμό με τους στοχαστές εκφραζόμενο με το δόγμα της «διπλής αλήθειας». Με αυτόν τον τρόπο ο φιλόσοφος αποδεχόμενος την άποψη αυτή είναι ελεύθερος να διεξάγει συλλογισμούς και διανοητικούς πειραματισμούς αρκεί να μην στοχεύει στην ανατροπή των δογμάτων πίστεως όπως αυτά εκφράζονται από την θεολογική αυθεντία που διαχειρίζεται η Εκκλησία. Οι νομιναλιστές του 14ου αιώνα και οι ουμανιστές του 15ου αιώνα προσπάθησαν να διαμορφώσουν ένα πλαίσιο λειτουργίας της νεωτερικής επιστήμης αλλά απέτυχαν διότι δεν επιθυμούσαν να φθάσουν στην ρήξη με την Εκκλησία. «Οι μεσαιωνικές αντιλήψεις για την επιστήμη και η εξάρτηση της από την εξ αποκαλύψεως αλήθεια την οποία μονοπωλούσαν οι εκκλησιαστικές αυθεντίες», ο σεβασμός στην συνεισφορά της Αρχαιότητας, η ανεπάρκεια των μέσων παρατήρησης και η έλλειψη μαθηματικών οργάνων είναι στοιχεία που συνέβαλαν σε αυτή την αποτυχία.

Ο νομιναλισμός ή ονοματοκρατία υπήρξε το φιλοσοφικό κίνημα που κατά τον 14ο αιώνα «αποδύθηκε σε μία προσπάθεια «καθαρισμού» της φιλοσοφίας από καταχρηστικές υποθέσεις και παραδοχές».

Ο αναγεννησιακός ουμανισμός του 15ου αιώνα αν και σύμφωνα με τον Crombie έδρασε ανασταλτικά στην ανάπτυξη της επιστήμης εντούτοις συνέβαλλε όμως στην επικράτηση της ιδέας της φύσης ενός λογικώς οργανωμένου συστήματος επηρεασμένος από τις νεοπλατωνικές θεωρήσεις για την μαθηματικοποίηση της φύσης και την πυθαγόρεια φιλοσοφία.

Ωστόσο τον 16ο αιώνα άρχισε να πρωτοεμφανίζεται ο συνδυασμός τεχνολογικών και επιστημονικών γνώσεων που αποτέλεσε έναν από τους βασικούς λόγους που οδήγησαν στην γέννηση της επιστημονικής επανάστασης του 17ου αιώνα, του πιο σημαντικού μετασχηματισμού από την εποχή που οι Έλληνες επινόησαν τον «Κόσμο» σύμφωνα με τον Koyré, του αιώνα της μεγαλοφυΐας σύμφωνα με τον Whitehead.

Κοινωνικές εξελίξεις όπως η κατάρρευση του φεουδαρχικού συστήματος, η ίδρυση των πανεπιστήμιων, η διαμόρφωση των πόλεων, η άνοδος της αστικής τάξης, η ανακάλυψη υπερπόντιων ηπείρων, σε συνδυασμό με τεχνολογικά επιτεύγματα στον τομέα της μηχανικής σε τομείς όπως η ναυσιπλοΐα και η εξέλιξη των όπλων, βοήθησαν και βοηθήθηκαν στην διαμόρφωση της νέας επιστήμης.

Η εξάρτηση του λογικού από την αυθεντία αμφισβητείται και απορρίπτεται κατά τον 17ο αιώνα. Αιχμή της επιστημονικής επανάστασης αποτέλεσαν η αστρονομία, τα μαθηματικά και η φυσική. Με χαρακτηριστικά γνωρίσματα: α) την άμεση παρατήρηση, β) την συσσώρευση δεδομένων, γ) την εμπειρία που εξάγεται, δ) την ανακάλυψη νόμων και ε) την ανάπτυξη συστηματικών πειραματικών μεθόδων καταλήγει η επιστημονική επανάσταση στην εξερεύνηση του σύμπαντος.

«Τα δεδομένα της εμπειρίας θα θεωρούνται στο εξής το μοναδικό θεμέλιο της αλήθειας». Οι κοσμολογικές και αστρονομικές εργασίες σημαντικών επιστημόνων του 16ου και του 17ου αιώνα αμφισβήτησαν την εικόνα του κόσμου όπως αυτή ερμηνευόταν από τα κείμενα του Αριστοτέλη και την Βίβλο. Σημαντικοί δε φιλόσοφοι αντιτάχθηκαν σθεναρά στην πεποίθηση ότι η παράδοση και οι αυθεντίες αποτελούν τις υψηλότερες αξίες.

Οι συντελεστές

Το αριστοτέλειο σύστημα και η πτολεμαϊκή γεωκεντρική ερμηνεία του κόσμου παρουσίαζαν εν γένει προβλήματα τόσο στην πρόβλεψη των ουράνιων φαινομένων όσο και στην καθημερινή χρήση των, μέσω του Ιουλιανού ημερολογίου το οποίο ήταν αναξιόπιστο. Η αμφισβήτηση ήταν συνεχής αλλά μόνο με τις εργασίες του Πολωνού Αστρονόμου Nicolaus Copernicus (Κοπέρνικος, 1473-1543) του επιστήμονα «που ξήλωσε την Γη από τα θεμέλια της και την εκσφενδόνισε στους ουρανούς», μπόρεσε να γίνει επαρκής και αποδεδειγμένη. Ο Κοπέρνικος στο έργο του De Revolutionibus orbium coelestium (1543, Περί Περιστροφών των ουράνιων σφαιρών) ανέτρεψε το αριστοτελικό κοσμολογικό σύστημα, «αναθεώρησε τα μαθηματικά πρότυπα του Αλεξανδρινού αστρονόμου Κλαύδιου Πτολεμαίου απαλείφοντας τα ισοδύναμα σημεία και παίρνοντας ως κατά προσέγγιση κέντρο των κινήσεων των πλανητών τον Ήλιο». «Έσωζε τα φαινόμενα» με βάση την ηλιοκεντρική ερμηνεία του κόσμου σε αντίθεση με την γεωκεντρική ερμηνεία του Πτολεμαίου που υιοθετούσε η Εκκλησία.

Σύμφωνα με την θεώρηση του Κοπέρνικου: α) το κέντρο της γης δεν ταυτίζεται με το κέντρο του σύμπαντος, β) οι ουράνιες σφαίρες δεν ανάγονται σε ένα κοινό κέντρο, γ) οι τροχιές των πλανητών γύρω από τον ήλιο θεωρούνται κυκλικές, δ) Το στερέωμα επεκτείνεται πέρα από την γη και τον ήλιο και είναι ακίνητο. Το σώμα που κινείται είναι η γη.

Εν συνεχεία ο Γερμανός αστρονόμος Johannes Kepler (1571-1630), μαθητής του σημαντικού Δανού αστρονόμου Tycho Brahe (Τύχωνας, 1546-1601), στηρίζεται στις μαθηματικές συσχετίσεις του δασκάλου του και διορθώνει τις υποθέσεις του Κοπέρνικου, που θεωρούσε κυκλικές τις τροχιές των πλανητών, και με τα έργα του Astronomia Nova (1609) και De Harmonice Mundi (1618), διατυπώνει τους πρώτους μαθηματικούς νόμους της ουράνιας κίνησης:

α) οι τροχιές δεν είναι κύκλοι αλλά ελλείψεις,

β) σε ίσους χρόνους διανύουμε ίσες επιφάνειες,

γ) ο λόγος του τετραγώνου της περιόδου δύο πλανητών είναι ίσος με το λόγο του κύβου της μέσης απόστασης τους από τον ήλιο.

Ο κόσμος όμως του Κοπέρνικου και του Κέπλερ συνεχίζει να είναι φτιαγμένος σύμφωνα με την γεωμετρική δομή. Παρά τις προόδους που έκαναν οι δύο επιστήμονες η διπλή αλήθεια εμπεριέχεται στην επιστημονική εργασία τους και αυτό που θα προχωρήσει πιο πέρα την επιστήμη στηριζόμενος στις πλάτες αυτών των γιγάντων είναι ο Γαλιλαίος. Μπόρεσε όμως;

Ο Galileo Galilei (Γαλιλαίος, 1564-1642), διδάσκει μαθηματικά και αστρονομία στο Πανεπιστήμιο της Πάδοβας από το 1592 έως το 1610. Εφαρμόζοντας και εμπλουτίζοντας την αναλυτική μέθοδο για την εύρεση των πρωταρχικών αιτιών που διδάσκεται στο πανεπιστήμιο της Πάδοβας, μία μέθοδος «που άσκησε καταλυτική επιρροή στην επιστημολογία του 17ου αιώνα», εκφράζει σε μαθηματική γλώσσα τους νόμους της μηχανικής αμφισβητώντας την αριστοτέλεια θεωρεία της κινητικής. Για τον Γαλιλαίο «το βιβλίο της φύσης είναι γραμμένο στα μαθηματικά».

Στην αστρονομία οι ανακαλύψεις του είναι συγκλονιστικές. Το 1609 πεπεισμένος για την ορθότητα των υποθέσεων του Κοπέρνικου καταφέρνει να τις υποστηρίξει χρησιμοποιώντας για πρώτη φορά το αστρονομικό τηλεσκόπιο και δείχνοντας στην ανθρωπότητα το άπειρο του σύμπαντος. Στο έργο του Διάλογος σχετικός με τα δύο κύρια συστήματα του κόσμου: του Πτολεμαίου και του Κοπέρνικου (1632) στο οποίο προτάσσει την ηλιοκεντρική θέση και κίνηση της γης όπου ουρανός και γη αποτελούν ένα ενιαίο φυσικό χώρο που ισχύουν οι ίδιοι νόμοι. Έρχεται σε σύγκρουση με την Εκκλησία, αποκηρύσσει το έργο του από τον φόβο του θανάτου και καταδικάζεται τον επόμενο χρόνο (1633) σε κατ’ οίκον περιορισμό μέχρι τον θάνατο του.

Στη φυσική ανακαλύπτει τους νόμους της πτώσης των σωμάτων, της κίνησης του εκκρεμούς και της τροχιά των βλημάτων «οργανώνοντας την πρώτη συστηματική σειρά πειραμάτων στην ιστορία της φυσικής». Τα συμπεράσματα του συνοψίζονται στο έργο του Διάλογοι και μαθηματικές αποδείξεις σχετικά με τις δύο νέες επιστήμες της μηχανικής και των τοπικών κινήσεων το οποίο δημοσιεύεται παράνομα το 1638 στην Ολλανδία διότι στο μεταξύ είχε καταδικαστεί από την Εκκλησία.

Ο Γαλιλαίος καταδεικνύει πλέον την «ασυμβατότητα ανάμεσα στον θεολογικό και τον επιστημονικό τρόπο του σκέπτεσθαι» αποκόπτοντας ταυτόχρονα την φυσική επεξήγηση από τις μεταφυσικές αιτιάσεις της Κλασσικής εποχής και του Μεσαίωνα.

Ακολούθως σημαντικοί επιστήμονες και φιλόσοφοι θεμελίωσαν την επιστημονική επανάσταση όπως ο Francis Bacon (Μπέικον ή Βάκωνας), ο Descartes (Καρτέσιος), ο Locke και ο Newton (Νεύτωνας).

Ο Francis Bacon (1561-1626) με τα έργα του Νέο Όργανο (1626) και Πρόοδος της Γνώσης (1623) τόνισε την σημασία της αμφιβολίας για την διαδικασία της γνώσης, και πρότεινε την επαγωγική μέθοδο ως βάση της επιστημονικής γνώσης.

Ο Bacon στο ημιτελές έργο του Νέα Ατλαντίδα (1627) οραματίστηκε πρώτος την πρακτική αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της επιστημονικής έρευνας. Έγραψε για την ανάγκη οργάνωσης των επιστημόνων σε κοινότητες με σκοπό την βέλτιστη επικοινωνία και συνεργασία για την επίτευξη κοινών στόχων και την διάχυση των αποτελεσμάτων στην κοινωνία. Σύμφωνα με τον Bacon ο έλεγχος που μπορεί να ασκηθεί από την επιστήμη στην φύση στόχο έχει την βελτίωση της ποιότητας της ζωής του. «Η επιστήμη για τον Bacon πρέπει να είναι μια scientia activa, operativa, μια επιστήμη που ο άνθρωπος θα πρέπει να μπορεί να την χρησιμοποιήσει». Ο Bacon απορρίπτει τα τελικά αίτια ως τρόπου εξήγησης από την επιστήμη διαχωρίζοντας την έτσι από την φιλοσοφία.

Ο Καρτέσιος (Rene Descartes, 1596-1650) ιδρυτής του ορθολογισμού, δημοσιεύει ένα έργο με το οποίο θέτει τις φιλοσοφικές βάσεις της νεώτερικής επιστήμης: τον Λόγο περί της μεθόδου για την ορθή καθοδήγηση του λογισμού και την αναζήτηση της αλήθειας δια μέσου των επιστημών (1637). Στοχεύει στην εύρεση μίας καθολικής μεθόδου για ην αναζήτηση της επιστημονικής αλήθειας Απαρνούμενος τις κρατούσες αντιλήψεις από την εποχή της αρχαιότητας προβάλει τέσσερις θεμελιώδεις αρχές της μεθόδου: α) την μεθοδική αμφιβολία β) την αναγκαιότητα της ανάλυσης γ) τον επαγωγικό συλλογισμό και δ) την αναγκαιότητα μία συνθετικής θεώρησης του επιστημονικού αντικειμένου. Με την διδασκαλία του εισήγαγε την αντίληψη ενός μηχανιστικού σύμπαντος και ταυτίζοντας τον χώρο και την ύλη προσπάθησε να διαμορφώσει ανεπιτυχώς κατά τον Koyré μία νέα κοσμολογία. «Αν ο επιστήμονας Καρτέσιος δεν σημαδεύει καθόλου την ιστορία της εποχής του, ο φιλόσοφος Καρτέσιος εκφράζει με δύναμη τις νέες τάσεις που έχουν εμφανιστεί στα πρώτα χρόνια του 17ου αιώνα».

Σε αντίθεση με τον Καρτέσιο την ανασυγκρότηση του κόσμου την κατάφερε επιτυχώς ο Isaac Newton (Νεύτων, 1642-1727) με το έργο του Μαθηματικές Αρχές της Φυσικής Φιλοσοφίας (1687) που «αποτέλεσε τον κληρονόμο και την υψηλότερη έκφραση της επιστημονικής επανάστασης του 17ου αιώνα». Ενσωματώνοντας τις ανακαλύψεις των Κοπέρνικου, Κέπλερ και Γαλιλαίου, ο Νεύτωνας διαμόρφωσε μία γενική θεώρηση της λειτουργίας της φύσης εξηγώντας τα επιμέρους φαινόμενα ως απόρροια καθολικών νόμων. Διαμόρφωσε μία ενοποιημένη θεωρία διακρίνοντας την ύλη από τον χώρο διατύπωσε τους νόμους της κίνησης και της παγκόσμιας έλξης (βαρύτητας) θεμελιώνοντας την φυσική ως επιστήμη και προσφέροντας μία μηχανική θεωρία κατανόησης του σύμπαντος.

Η καρτεσιανή μηχανική ανταγωνιζόταν για αρκετά χρόνια την νευτώνεια δεδομένου ότι δεν προσπαθούσε να βρει τις αιτίες των φαινομένων αλλά τους νόμους που διέπουν τα φαινόμενα. Σε φιλοσοφικό επίπεδο ο Νεύτωνας σε αντίθεση με τον Καρτέσιο θεωρεί ότι οι μεταφυσικές υποθέσεις δεν χωρούν στην πειραματική φιλοσοφία Για τον Νεύτωνα κάθε συμβάν καθορίζεται από μία αιτία. Ενώ ο κόσμος του Καρτέσιου αποτελείται από την έκταση και την κίνηση, ο κόσμος του Νεύτωνα αποτελείται από την ύλη, την κίνηση και τον χώρο.

Βασικό στοιχείο της μελέτης του Νεύτωνα αποτέλεσε η παρατήρηση και ο πειραματικό έλεγχος των θεωρήσεων του. Διότι σύμφωνα με τον Gillispie «καμία επιτομή δεν είναι δυνατόν να εκτιμήσει όσο της αξίζει την δύναμη της πειραματικής πρακτικής του Νεύτωνα, τόσο στην εκτέλεση όσο και στην σχεδιαγραφή». Η διαίσθηση, η πειραματική μεγαλοφυΐα και η διεισδυτικότητα της φιλοσοφικής σκέψης του Νεύτωνα κατά τον Koyré είναι αυτή που τον οδήγησε στην διαμόρφωση των επιστημονικών ανακαλύψεων: α) της αποσύνθεσης του φωτός με την συνακόλουθη επιστημονική θεωρία των χρωμάτων του φάσματος, β) της διατύπωσης των θεμελιωδών νόμων της κίνησης γ) της εφεύρεσης του διαφορικού – απειροστικού λογισμού με την βοήθεια του οποίου μπόρεσε να ανακαλύψει τον θεμελιώδη νόμο της έλξης δ) και τέλος της σύλληψης των μεθόδων και της σημασίας της επιστημονικής έρευνας. Ο Νεύτωνας με την επιστημονικής μέθοδο του καθόρισε μία διαδικασία συσχετισμού ανάμεσα στην θεωρία και τις παρατηρήσεις που κατά τον Losee υπήρξε μια από τις σημαντικότερες συμβολές του στη θεωρία της επιστημονικής μεθόδου.

Ο Νεύτωνας αντικατέστησε έτσι το σύμπαν του «περίπου», των εντυπώσεων, των αισθήσεων με αυτό που ο Κοϋρέ ονομάζει ένα σύμπαν της ακρίβειας, του αυστηρού μέτρου και του μονοσήμαντου προσδιορισμού.

Επίλογος

Το νέο επιστημονικό πνεύμα του 17ου αιώνα οφείλει την διαμόρφωσή του σε κοινωνικούς, πολιτικούς, πολιτισμικούς και οικονομικούς παράγοντες όπως ο νεωπλατωνισμός της Αναγέννησης, η θρησκευτική Μεταρρύθμιση, η διαμόρφωση των αγορών, οι υπερπόντιες ανακαλύψεις. Οι παράγοντες αυτοί ενθάρρυναν με την σειρά τους μία γενιά στοχαστών να εκμεταλλευτούν τις πρότερες γνώσεις, τις κοινωνικές συνθήκες, το φιλελεύθερο κλίμα της Αναγέννησης και να επιτρέψουν στην σκέψη τους να απαγκιστρωθεί από τις προκαταλήψεις και τις αυθεντίες της Εκκλησίας. Ο Κοπέρνικος κατέρριψε το γεωκεντρικό σύστημα του Πτολεμαίου και ο Κέπλερ ενίσχυσε την ηλιοκεντρική θεωρία του. Ο Γαλιλαίος την απέδειξε με την χρήση του τηλεσκοπίου ενώ με τα πειράματα του όρισε την σύγχρονη φυσική και με τις αρχές της βαρύτητας και της αδράνειας θεμελίωσε την σύγχρονη μηχανική. Αποκορύφωμα όμως της επιστημονικής επανάστασης υπήρξε το πνευματικό έργο του Νεύτωνα Μαθηματικές Αρχές της φυσικής φιλοσοφίας στο οποίο ενσωμάτωσε της ανακαλύψεις των Κοπέρνικου, Κέπλερ και Γαλιλαίου και με το οποίο έθεσε τους βασικούς κανόνες της πειραματικής μεθόδου συναθροίζοντας ταυτόχρονα τις βασικές αρχές της γενικής κοσμολογίας σε ένα ενιαίο σύστημα διεπόμενο από καθολικούς και αναγκαίους νόμους.


Βιβλιογραφία

Βαλλιάνος Περικλής, Οι Επιστήμες της Φύσης και του Ανθρώπου στην Ευρώπη – Τόμος Β’ Η Επιστημονική Επανάσταση και η Φιλοσοφική Θεωρία της Επιστήμης. Ακμή και Υπέρβαση του Θετικισμού, ΕΑΠ, Πάτρα 2001.

Berstein Serge, Milza Piere, Ιστορία της Ευρώπης – Από την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στα Ευρωπαϊκά Κράτη (μτφρ. Δημητρακόπουλος Α.), Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1997.

Crombie A.C., Από τον Αυγουστίνο στον Γαλιλαίο, Τόμος Α’, εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα 1992.

Gillispie C.C., Στην Κόψη της Αλήθειας. Η εξέλιξη των επιστημονικών ιδεών από τον Γαλιλαίο ως τον Einstein (μτφρ. Δ. Κούρτοβικ), ΜΙΕΤ, Αθήνα 1986.

Losee John, Φιλοσοφία της επιστήμης – Μια ιστορική εισαγωγή (μτφρ. Θ. Μ. Χρηστίδης), Εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1993.

Koyré Alexandre, Ο δυτικός πολιτισμός – η άνθιση της επιστήμης και της τεχνικής (μτφρ.Βασίλης Κάλφας – Ζήσης Σαρίκας), Εκδόσεις Ύψιλον, Αθήνα 1991
via

Επιστήμη ή Φιλοσοφία;

$
0
0


Έν αρχή ήν η προσπάθεια τού ανθρώπου νά κατανοήσει τόν κόσμο μέσα στόν οποίο βρέθηκε, αλλά καί τόν εαυτό του, τόν εσωτερικό του κόσμο. Ποιά ήταν τά εργαλεία του;

Οι αισθήσεις του καί η γλώσσα. Μέσω τών αισθήσεων δεχόταν πληροφορίες γιά τό περιβάλλον του, τό εξωτερικό περιβάλλον. Αλλά πληροφορίες δεχόταν καί από μέσα του από τό εσωτερικό του περιβάλλον. Οι πληροφορίες αυτές μαζί μέ τήν ανάγκη τής επικοινωνίας μέ τούς άλλους, πού καθώς περνούσαν τά χρόνια γινόταν όλο καί πιό σύνθετη, όλο καί πιό περίπλοκη, οδήγησαν στήν τελειοποίηση τού εργαλείου πού λέγεται γλώσσα. Έτσι, σιγά–σιγά περάσαμε στήν προσπάθεια ερμηνείας τού κόσμου μέσω τής γλώσσας δηλαδή στή φιλοσοφία. Καί είχαμε αποτελέσματα. Οι πληροφορίες τόσο από τό εξωτερικό όσο καί από τό εσωτερικό περιβάλλον αφού πρώτα μεταφράζoνταν σέ λέξεις καί φράσεις, άρχισαν νά αξιολογούνται, νά ιεραρχούνται καί νά ταξινομούνται. Έγιναν γνώσεις. Στή συνέχεια μέσω τής νοητικής (γλωσσικής πάντα) διαδικασίας τής αφαίρεσης και τής σύνθεσης άρχισαν νά δομούνται ερμηνευτικά σχήματα αυτών τών γνώσεων μέ συνοχή αξιόλογη καί αυτοσυνέπεια πού οδηγούσαν καί σέ προβλέψεις. Γιά παράδειγμα νά αναφέρουμε τό σύστημα ερμηνείας τού Αριστοτέλη, πού διατηρήθηκε πάνω από 1000 χρόνια. Παράλληλα η φιλοσοφία είχε καί τόν «εφαρμοσμένο» κλάδο της κυρίως σέ σχέση μέ τήν οργάνωση καί τή διεύθυνση τής κοινωνίας.

Αρκετά νωρίς, ξεκίνησε καί ο κλάδος τών μαθηματικών που στήν αρχή ήταν κομμάτι τής φιλοσοφίας μετά όμως αυτονομήθηκε καί εξελίχθηκε ανεξάρτητα, παρουσιάζοντας λαμπρά επιτεύγματα καί προσφέροντας πολύ αργότερα ένα σίγουρο βάθρο γιά τή στήριξη τής επιστήμης. Τά μαθηματικά προυποθέτουν μεγαλύτερη αφαίρεση από τήν φιλοσοφία ενώ τό αντικείμενό τους είναι η διερεύνηση τών σχέσεων μεταξύ αριθμών ή μεταξύ σχημάτων καί μορφών. Είναι επομένως, σέ αντίθεση μέ τή φιλοσοφία, ένα μή γλωσσικό εργαλείο. Τά μαθηματικά ποτέ δέν αμφισβήτησαν τήν πρωτοκαθεδρία τής φιλοσοφίας στή διερεύνηση τής φύσης καθώς μέχρι τήν καθιέρωση τής επιστήμης εθεωρούντο περισσότερο ένα παιχνίδι γιά τήν όξυνση τού μυαλού, παρά ένα εργαλείο μελέτης τής φύσης. Είχαν όμως καί αυτά τόν εφαρμοσμένο κλάδο τους που αφορούσε κυρίως μετρήσεις τής επιφάνειας τής γής. Νά θυμηθούμε τόν Ερατοσθένη που μέτρησε, στηριζόμενος σέ θεωρήματα τής γεωμετρίας μέ εκπληκτική γιά τήν εποχή του ακρίβεια, τήν ακτίνα τής γής.

Μετά τόν 16ο αιώνα σημειώθηκε μιά επανάσταση στήν φιλοσοφία. Εμφανίστηκαν άνθρωποι οι οποίοι δέν ικανοποιούνταν από τίς πληροφορίες πού έπαιρναν μέσω τών αισθήσεών τους καί προσπάθησαν νά τίς διευρύνουν κατασκευάζοντας όργανα πού επέκτειναν τίς δυνατότητές τών αισθήσεών τους σημαντικά (τηλεσκόπιο, μικροσκόπιο κ.λ.π). Τήν ίδια εποχή κάποιοι άρχισαν νά αναπαριστούν μέ ελεγχόμενο τρόπο μέσα σέ εργαστήρια φυσικά φαινόμενα, μέ σκοπό τήν λεπτομερή μελέτη τους. Γεννήθηκε έτσι τό πείραμα. Λίγο αργότερα όταν μαζεύτηκαν αρκετά δεδομένα καί χρειάστηκε νά ερμηνευθούν, δέν χρησιμοποιήθηκε η γλώσσα γιά τήν ερμηνεία τους, καθώς στά πειράματα γίνονται μετρήσεις καί προκύπτουν αριθμοί, αλλά τά μαθηματικά. Γεννήθηκε έτσι η επιστήμη η οποία εξ’ αρχής άρχισε νά αμφισβητεί τήν φιλοσοφία τουλάχιστον όσον αφορά τήν διερεύνηση τού εξωτερικού περιβάλλοντος τού ανθρώπου, αλλά καί τού ίδιου τού σώματός του. Πολύ γρήγορα η επιστήμη κυριάρχησε σ’ αυτόν τόν τομέα. Η φιλοσοφία υποχώρησε όχι χωρίς αντιδράσεις, πού ενίοτε ήσαν καί βίαιες, μέχρι νά γίνει δεκτή η λύση τού Καρτέσιου πού «ενεργώντας διπλωματικά» χώρισε τίς περιοχές. Τό υλικό σώμα (res extensa) καί κατ’ επέκταση η φύση γενικά, ανήκει στήν αρμοδιότητα τής επιστήμης, ενώ τό σκεπτόμενο, ο άυλος νούς (res cogitans), ανήκει στήν αρμοδιότητα τής φιλοσοφίας.

Μετά από τόν «διαχωρισμό τών αρμοδιοτήτων» η επιστήμη απογειώθηκε. Ανακάλυψε νέα φαινόμενα καί προχώρησε τήν ερμηνεία τού κόσμου πού μάς περιβάλλει, σέ επίπεδα ασύλληπτα γιά τή φιλοσοφία. Παράλληλα οδήγησε καί σέ επανάσταση τήν τεχνολογία, αλλάζοντας στήν κυριολεξία τόν τρόπο τής ζωής μας. Απέκτησε τέτοιο κύρος πού η λέξη «επιστημονικό» νά προσδιορίζει εξ’ ορισμού τό έγκυρο καί τό αληθινό.

Η φιλοσοφία εξακολούθησε νά ασχολείται μέ τόν νού. Γιά ένα διάστημα πήγαινε παράλληλα μέ τήν επιστήμη μέχρι πού αυτή η δεύτερη άρχισε νά μπαίνει στά χωράφια της καί νά τήν εκτοπίζει σιγά–σιγά καί από τόν προνομιακό χώρο της του res cogitans. Αυτό έγινε καί εξακολουθεί καί σήμερα νά γίνεται μέ δύο τρόπους μέσω τής ψυχολογίας ο ένας, μέσω τής νευροεπιστήμης ο άλλος καί κυριώτερος. Κατά τόν 19ο αιώνα αναπτύχθηκε μιά ενδιάμεση, λειτουργική επιστήμη, η ψυχολογία η οποία βρίσκεται στή βάση τών λεγόμενων ανθρωπιστικών επιστημών, όπως είναι η παιδαγωγική, η οικονομία, η γλωσσολογία κ.λ.π. Η ψυχολογία λέμε ότι είναι λειτουργική επιστήμη διότι ενώ δέχεται ότι ο ψυχισμός του ανθρώπου καί η συνείδησή του είναι τό αποτέλεσμα διεργασιών στόν εγκέφαλο, δέν ξεκινάει από εκεί αλλά από ένα παραπάνω επίπεδο, ένα λειτουργικό επίπεδο, προσπαθώντας νά εξηγήσει καί νά προβλέψει τήν ανθρώπινη συμπεριφορά. Η μέθοδός της είναι επιστημονική, χρησιμοποιεί όμως ως εργαλείο της καί τή γλώσσα γι’ αυτό τήν αναφέρουμε καί ως ενδιάμεση. Ενδιάμεση μέ τήν έννοια, ότι βρίσκεται πιό κοντά στή φιλοσοφία απ’ ότι οι άλλες, οι «καθαρές» επιστήμες. Σήμερα όμως μέ τήν ανάπτυξη τής επιστήμης τού εγκεφάλου, τής νευροεπιστήμης, φαίνεται ότι βρισκόμαστε κοντά στό νά ανακαλύψουμε τήν υλική–νευρολογική βάση τής ανθρώπινης συνείδησης, η οποία απ’ ότι δείχνουν τά πράγματα, είναι τό αποτέλεσμα τής υπερπολύπλοκης δομής τού ανθρώπινου εγκεφάλου. Οπότε αφαιρείται πλέον κάθε έδαφος ανάπτυξης τής φιλοσοφίας. Άλλωστε οι σημερινοί φιλόσοφοι στή μεγάλη τους πλειοψηφία έχουν πάψει νά ασχολούνται μέ τόν «νού», καί ασχολούνται κυρίως μέ αυτό πού λέμε: φιλοσοφία τής επιστήμης. Προσπαθούν δηλαδή νά ανιχνεύσουν τίς γενικώτερες ιδέες πίσω από τόν τρόπο δουλειάς καί τά αποτελέσματα στά οποία καταλήγει η επιστήμη καί σέ ένα δεύτερο επίπεδο, βασιζόμενοι σ’ αυτές, νά διατυπώσουν δικά τους κοσμολογικά συμπεράσματα.

Έφτασε λοιπόν τό τέλος τής φιλοσοφίας; Σίγουρα η φιλοσοφία μέ τόν τρόπο που τήν ασκούσαν στό παρελθόν, έχει τελειώσει ή κοντεύει νά τελειώσει όπως δείχνουν τά πράγματα, αφού χάνει τό αντικείμενό της. Μιλάμε όμως γιά τήν φιλοσοφία όπως τήν αντιλαμβανόμαστε στή δύση. Γιά τή δυτική φιλοσοφία. Γιατί υπάρχει καί η λεγόμενη ανατολική φιλοσοφία ή ο ανατολικός τρόπος προσέγγισης τής φύσης καί τού ανθρώπου. Η ανατολική φιλοσοφία είναι πανάρχαιη τό ίδιο αρχαία ή καί πιό αρχαία από τή δυτική φιλοσοφία. Κανονικά δέν θά έπρεπε βέβαια νά λέγεται φιλοσοφία, αφού δέν πρόκειται γιά γλωσσικό εργαλείο. Δέν βασίζεται στή γλώσσα. Στήν ουσία είναι εναλλακτικός τρόπος προσέγγισης τής φύσης καί ως πρός τή δυτική φιλοσοφία καί ως πρός τό παιδί της τήν επιστήμη. Στηρίζεται στή βαθιά ενδοσκόπηση, στόν διαλογισμό. Η γνώση πού προσφέρει είναι προσωπική καί βιωματική. Ελάχιστα έχει εξελιχθεί από τότε που πρωτοεμφανίστηκε δέν δείχνει όμως σημάδια εξαφάνισης. Είναι παρούσα όλα αυτά τά χιλιάδες χρόνια καί τό πιό εντυπωσιακό είναι ότι τά συμπεράσματα τής σύγχρονης επιστήμης προσεγγίζουν μερικές από τίς βασικές «αλήθειες» της.

Θανάσης Μαραμαθάς Διάλογοι Enet
via

Πού βρισκόμαστε σήμερα μετά τις θεωρίες του Fukuyama, του Huntington και του Mearsheimer

$
0
0


Σχεδόν 20 χρόνια μετά τις θεωρίες του Fukuyama και του Huntington, και μια δεκαετία από αυτήν του Mearsheimer, η Δύση ακόμη «ψάχνεται»

Εν μέσω κλυδωνισμών στο διεθνές οικονομικό σύστημα, με πολλά ερωτηματικά για την πορεία της «παγκοσμιοποίησης» _ όπως την έχουν φανταστεί οι «απόστολοι» των αγορών _ αξίζει να επισκεφτούμε και να επανεξετάσουμε τις ιδέες για το παγκόσμιο σύστημα, όπως είχαν πρωτοδιατυπωθεί από τρεις αναλυτές.

Το «Τέλος»…


end_of_historyΗ πρώτη και γνωστότατη προσέγγιση, που κυριολεκτικά «έπιασε φωτιά» στη δεκαετία του ’90 _ αφού γράφτηκε λίγο προτού πέσει το Σιδηρούν Παραπέτασμα _ και για πολλούς ακόμη έχει αρκετή δύναμη, είναι η θεωρία του Francis Fukuyama για Το Τέλος της Ιστορίας.

Στη θεωρία αυτή απουσιάζουν οι μεγάλες μάχες μεταξύ οραμάτων, οι ταξικές διαμάχες, οι μεγάλοι πόλεμοι. Εν συντομία, όλοι θέλουν το δικαίωμα ψήφου, ένα κεραμίδι πάνω από το κεφάλι τους, μια καλωδιακή τηλεόραση με εκατό κανάλια, πλυντήριο και αμάξι, δηλαδή όλοι θέλουν μια φιλελεύθερη δημοκρατία, ένα μείγμα δημοκρατίας και καπιταλισμού. Η παγκοσμιοποίηση δυτικών αξιών, με κινητήρια δύναμη την τεχνολογία και τον πλούτο, θα χαρακτήριζε τον πλανήτη από εδώ και πέρα.

Υπ’ αυτήν την έννοια, ότι σχεδόν όλες οι κοινωνίες του πλανήτη θα πάσχιζαν να εφαρμόσουν ένα μείγμα δημοκρατίας και καπιταλισμού, είναι πράγματι το τέλος των ιδεολογιών, αφού πια όλοι εμφανίζονται να έχουν τον ίδιο σκοπό. Γι’ αυτόν τον λόγο, οι χώρες θα επιλύουν τις διαφορές τους μέσω οικονομικής διπλωματίας και όχι με άλλον τρόπο _ δηλαδή όχι μέσω πολέμου. Ο Fukuyama άφησε σχεδόν σαν υποσημείωση τις χώρες που είναι ακόμη κολλημένες στην Ιστορία, εκείνες που επιμένουν σε οπισθοδρομικά πολιτικά συστήματα όπως η Βόρεια Κορέα και η Βιρμανία. Δεν είχε προβλέψει την άνοδο των μουσουλμάνων.

η «Τραγωδία»

Πιο «ρεαλιστής» ήταν ο θεωρητικός John Mearsheimer όπως ανέλυσε το παγκόσμιο σύστημα στο βιβλίο του Η Τραγωδία της Πολιτικής των Μεγάλων Δυνάμεων.Αντί να βρίσκει ειρήνη στο τέλος του ψυχρού πολέμου, προέβλεψε μια σκληρή αντιπαράθεση για ηγεμονία στο διεθνές σύστημα με συνέπεια μεγάλους πολέμους. Οι χώρες στον κόσμο του Mearsheimer χαρακτηρίζονται από έλλειψη εμπιστοσύνης μεταξύ τους. Αν δεν ελέγχονται από κάποια πλανητική κυβέρνηση, αν δεν υπάρχει μια ισορροπία μεγάλων δυνάμεων, θα εμπλέκονται συνεχώς σε πολέμους, τοπικούς και μη. Μόνον η υπεροχή μιας και μόνο υπερδύναμης, λέει, θα οδηγήσει τον πλανήτη σε εποχή ειρήνης. Δεν βλέπει καμιά δύναμη ως «καλή» ή «φιλική». Υποθέτει ότι όλες οι μεγάλες δυνάμεις κυνηγούν αλύπητα την υπεροχή επιδιώκοντας να καταστούν ηγεμόνες του πλανήτη. Οι θεωρίες του Mearsheimer έρχονται φαινομενικά σε αντίθεση με εκείνες του Fukuyama που προέβλεπε μια νέα εποχή ειρήνης, εφόσον μία και μόνο ιδεολογία θα κυριαρχούσε στις μάζες _ εκείνη του δυτικού δημοκρατικού καπιταλισμού.

και η «Σύγκρουση»

Σε αυτό το πλαίσιο μπαίνει, με εκρηκτική και αιρετική δύναμη, η θεωρία του Samuel P. Huntington. Το τέλος της Ιστορίας για τον Huntington συνεπάγεται και το τέλος της δυτικής ηγεμονίας πάνω στις χώρες του πλανήτη και όχι το αντίστροφο, όπως ισχυρίζεται ο Fukuyama. Η εθνοκεντρική δυτική ηγεμονία έχει ημερομηνία λήξης. Μπορεί ο κόσμος να έρχεται πιο κοντά σε επίπεδο τεχνολογίας και οικονομίας, αλλά κοινωνικά και ιδεολογικά μάλλον το αντίθετο συμβαίνει _ απομακρύνεται.

Δύση και Ισλάμ


Η Δύση χάνει σιγά-σιγά την υπεροχή της και η μεγαλύτερη σύγκρουση θα ήταν πολιτισμική, δηλαδή ανάμεσα στη Δύση και στους «υπόλοιπους» πολιτισμούς. Η ουσία της Δύσης είναι η Magna Carta, και όχι το «Magna Mac». Εννοούσε ότι, κάπου στη Μέση Ανατολή, νέοι άνδρες φοράνε τζιν, πίνουν κόκα κόλα, ακούνε ραπ μουσική, αλλά την ίδια στιγμή γονατίζουν στη Μέκκα και φτιάχνουν μια βόμβα για να τινάξουν στον αέρα ένα αμερικανικό αεροπλάνο.

Αλλο ο εκσυγχρονισμός μιας χώρας και άλλο η «δυτικοποίησή» της. Το ότι ορισμένοι συμμετέχουν στον πλούτο του δυτικού τρόπου ζωής δεν σημαίνει ότι δέχονται τις αξίες της Δύσης, δηλαδή τις αξίες της δημοκρατίας, την έννοια του νόμου, τη σχέση κράτους – θρησκείας, τον ατομικισμό. Μάλιστα η έμφαση της «Κουλτούρας του Νταβός», όπως την ονομάζει, να επιβάλλονται δηλαδή εκλογές και δημοκρατικές διαδικασίες παντού, αντί να ενισχύει την πρόοδο και την ελευθερία προκαλεί το αντίθετο: ενισχύει τοπικιστικές και αντι-δυτικές δυνάμεις. Ας μην ξεχνούμε ότι στην Αλγερία οι φονταμενταλιστές έχουν πει ανοιχτά ότι αν έρθουν στην εξουσία με εκλογική πλειοψηφία από τα πρώτα που θα κάνουν θα είναι να καταργήσουν όλες τις εθνικές εκλογές _ μια για πάντα _ κηρύσσοντας τη χώρα ως θεοκρατία. Οπως είχε πει ο αείμνηστος Γεώργιος Παπανδρέου. «Εις την πολιτικήν δημοκρατίαν, μια ελευθερία απαγορεύεται: Η ελευθερία της καταργήσεως της ελευθερίας». Αυτή τη ρήση μάλλον δεν την ασπάζονται οι μουσουλμανίζοντες εχθροί της δημοκρατίας.

Η πρόταση του Huntington δεν ήταν η Δύση να πιέσει όλο και περισσότερο για να «περάσει» τις αξίες της σε άλλους πολιτισμούς. Ανέφερε μάλιστα ότι η πίστη της Δύσης στην οικουμενικότητα της ιδεολογίας της πάσχει από τρία προβλήματα: είναι λανθασμένη, είναι ανήθικη και είναι επικίνδυνη. Προωθώντας η Δύση τις αξίες της όχι μόνο δεν προωθεί την παγκόσμια ειρήνη, αλλά αντίθετα προκαλεί αντίσταση. Μόνο αν θέλει να αναλάβει η Δύση τον ρόλο του ιμπεριαλιστή και να επιβάλει τις αξίες της, μέσω ισχύος, είναι δυνατόν να προχωρήσει ετούτη την ατζέντα. Διαφορετικά οι μεγάλες δυτικές δυνάμεις καλύτερα να κάτσουν στ’ αβγά τους και να αποδεχθούν ότι η ασφάλειά τους _ και η ασφάλεια όλου του κόσμου _ απαιτεί την πλήρη αποδοχή της «πολυπολιτισμικότητας» του πλανήτη.

Αρα, η αισιοδοξία του Fukuyama ότι είμαστε όλοι πλέον δυτικότροποι, ότι όλοι οι πολιτισμοί ασπάζονται πλέον τον δυτικό τρόπο ζωής και τις δημοκρατικές αξίες της Δύσης, είναι ακριβώς εκείνο το μεγάλο πρόβλημα που θέτει ο Huntington. Για τον πρώτο, θα αποφύγουμε τις πολεμικές συγκρούσεις ακριβώς επειδή τότε, λίγο πολύ, θα ασπαζόμαστε όλοι την ίδια ιδεολογία, πάνω κάτω. Για τον δεύτερο, οι πολεμικές συγκρούσεις πηγάζουν ακριβώς απ’ αυτή την «ύβρη» της Δύσης, όπου πιστεύουν μερικοί ότι «ανήκομεν όλοι εις την Δύσιν», κατ’ αναλογία με την περίφημη φράση του John Kennedy το 1961, «Είμαστε όλοι Βερολινέζοι τώρα», μιλώντας από τη διαχωριστική γραμμή του Σιδηρούν Παραπετάσματος.

Από τους τρεις, μόνον ο Huntington προέβλεψε πόσο εκρηκτική θα ήταν η άνοδος του Ισλαμισμού. Η επίθεση στο Ιράκ ήταν ακριβώς το είδος της κίνησης που ο Huntington φώναζε ότι επ’ ουδενί πρέπει να γίνει _ δεν πρέπει η Δύση να επιβάλει, διά ροπάλου, τη θέλησή της προκαλώντας έτσι τα εκατομμύρια πιστών μουσουλμάνων ανά την υφήλιο.

Επομένως, έχουμε και λέμε: τρεις κοσμοθεωρίες που φαίνονται αρκετά διαφορετικές η μια από την άλλη. Παρά ταύτα, μάλλον και οι τρεις βλέπουν προς την ίδια κατεύθυνση. Ο Fukuyama είχε εκφράσει τον φόβο ότι αν η Δύση απαντήσει μόνο στις υλιστικές ανάγκες του ανθρώπου και όχι στις ψυχικές, τότε το πάνω χέρι θα το πάρουν όσοι δεν φοβούνται να θέσουν σε κίνδυνο τις ζωές τους, περιφρονώντας την ασφάλεια και την άνεση των υλικών αγαθών. Για τον Mearsheimer οι μελλοντικές συγκρούσεις θα έχουν εθνικιστικό χαρακτήρα, ενώ για τον Huntington θα έχουν θρησκευτικό κίνητρο.

Δύση και Κίνα


Οι τρεις θεωρίες συγκλίνουν λόγω της ανόδου της Κίνας. Η Κίνα πρεσβεύει το τέλος της αμερικανικής ηγεμονίας. Για τον Fukuyama, αν η Κίνα μπει στον δυτικό άξονα τότε πραγματικά θα έχουμε ειρήνη και το «τέλος της Ιστορίας». Για τον Mearsheimer η Δύση πρέπει να φτιάξει μια δυνατή συμμαχία ώστε να έρθει σε ισορροπία έναντι της Κίνας, όπως συνέβη επί ψυχρού πολέμου μεταξύ ΗΠΑ και ΕΣΣΔ. Ο Huntington υποστηρίζει το αντίθετο: Να μη γίνει καμία απόπειρα επιρροής της Δύσης επί της Κίνας.

Το ερώτημα είναι: Θα είναι αναίμακτη η ανάδειξη της Κίνας σε παγκόσμια δύναμη; Θα δεχθεί μια ίση μοιρασιά εξουσίας με τη Δύση; Θα αποδεχθεί διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές επιρροής; Η πρόσφατη ιστορία δείχνει ότι η Κίνα δεν έχει κανένα πρόβλημα να λύνει τις διαφορές της _ στον δικό της χώρο τουλάχιστον _ μέσω της βίας.

Ο Huntington δεν πιστεύει ότι η Δύση «έχει τα κότσια» να αντιταχθεί προς την Κίνα και προτείνει να ενισχύει η Δύση τις ίδιες τις χώρες της όσο περισσότερο μπορεί και να αφήσει τον υπόλοιπο κόσμο στην πολυπολιτισμική του αναταραχή. Ομως η Ιστορία δείχνει ότι ο αμερικανικός καπιταλισμός δεν μπορεί «να καθήσει στ’ αβγά του» για πολύ. Ψάχνει ακατάπαυστα να επεκτείνει την επιρροή του και να βρίσκει νέες αγορές για τα προϊόντα του.

Εκείνο που χρειάζεται, όσο κι αν ακούγεται ρομαντικό, είναι να τεθούν από τώρα οι βάσεις για ένα είδος Detente, να προωθηθούν συμφωνίες με πλανητική διάσταση (τύπου αγοράς ρύπων, τύπου ειρηνικής σύμβασης), να «δεθούν» δηλαδή τα συμφέροντα όλων των μεγάλων χωρών όσο περισσότερο γίνεται.
του  Νίκου Παπανδρέου – Το Βήμα
via

Ένας μεγάλος στοχαστής: Μαξ Βέμπερ

$
0
0




Max_WeberΟ Γερμανός κοινωνιολόγος Μαξ Βέμπερ υπήρξε ο σημαντικότερος στοχαστής του εικοστού αιώνα στον χώρο τον κοινωνικών επιστήμων.

Η ιστοριογραφία, η ανθρωπολογία, η πολιτική επιστήμη, μ’ όλα τους τα σημαντικά επιτεύγματα τον τελευταίο αιώνα, δεν έχουν να περηφανευτούν για ένα πνεύμα που να συνδύαζε σε τέτοιο βαθμό την συνθετική και αναλυτική ικανότητα με την στέρεη κατοχή ενός απέραντου -και για τα σημερινά μέτρα- εμπειρικού υλικού. Ακόμη και η οικονομική επιστήμη, της οποίας οι πρόοδοι στον εικοστό αιώνα πιθανότατα ξεπερνούν εκείνες όλων των υπόλοιπων κοινωνικών επιστημών μαζί, δεν έχει να επιδείξει έναν τόσο οικουμενικό στοχαστή.


Ο Βέμπερ γεννήθηκε το 1864 σε μια αστική οικογένεια, στενά συνδεδεμένη με μεγάλες προσωπικότητες του γερμανικού πολιτικού και πνευματικού κόσμου. Ξεκίνησε με σπουδές νομικής, και γρήγορα ξεχώρισε στον τομέα της ιστορίας του δικαίου. Στράφηκε στην μελέτη πρακτικών κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων, με τέτοια επιτυχία, ώστε σύντομα του προσφέρθηκε η θέση του καθηγητή Πολιτικής Οικονομίας στο Φράιμπουργκ κι έπειτα στην Χαϊδελβέργη. Η ακαδημαϊκή σταδιοδρομία του διακόπηκε βίαια λόγω προβλημάτων υγείας.

Κατά την πολυετή διαδικασία ανάρρωσης, ο Βέμπερ είχε την ευκαιρία να αφοσιωθεί στην μελέτη της παγκόσμιας ιστορίας, των μεγάλων θρησκειών, και της φιλοσοφίας των κοινωνικών επιστημών. Απ’ αυτή την περίοδο προέκυψε το υλικό για τις σπουδαίες μεθοδολογικές του έρευνες, καθώς και για τις εργασίες του πάνω στην κοινωνιολογία της θρησκείας, όπου ανέδειξε αριστοτεχνικά την συνάφεια μεταξύ θρησκευτικού και οικονομικού παράγοντα. Απ’ αυτή την περίοδο προέρχεται και το διασημότερο δοκίμιό του: Η προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού. Μετά την ανάκτηση των δυνάμεών του, ο Βέμπερ πρόφτασε να ζήσει λίγο παραπάνω από μια δεκαετία, οπότε και συγκροτήθηκε το τεράστιο έργο του. Πέθανε αιφνίδια το 1920 σε ηλικία 56 ετών.

Από τους στοχαστές του εικοστού αιώνα, ο Βέμπερ μπορεί να συγκριθεί, σε ό,τι αφορά την επίδραση που άσκησε στην ευρωπαϊκή σκέψη, μονάχα με τον Φρόυντ και τον Χούσερλ (κι ενδεχομένως τον Κέυνς). Η σύλληψη της νεωτερικότητας ως διαδικασίας εξορθολογίκευσης της κοινωνικής και οικονομικής συμπεριφοράς, η απομάγευση του κόσμου ως προϋπόθεση για την ανάδυση του καπιταλισμού, η κυριαρχία της εργαλειακής ορθολογικότητας, ο κατακερματισμός των αξιών, η εξάπλωση των απρόσωπων κοινωνικών σχέσεων, η γραφειοκρατικοποίηση της εξουσίας, όλες αυτές τις έννοιες είτε τις συνέλαβε είτε τις επεξεργάστηκε και τις καθιέρωσε ο Βέμπερ.

Ο Βέμπερ, που συγκαταλέγεται μαζί με τον Καρλ Μαρξ, τον Εμίλ Ντιρκάιμ και τον Αύγουστο Κοντ στους τέσσερις κλασσικούς της κοινωνιολογίας θέλησε να συγκροτήσει ένα εννοιακό πλαίσιο που να περιέχει το σύνολο των ανθρώπινων δραστηριοτήτων και να τις τοποθετήσει μέσα σε μία δεδομένη ιστορική φάση, στον αντίποδα κάθε μεταφυσικής παράδοσης

Επιπλέον, επειδή όπως ο ίδιος ο κοινωνιολόγος έχει αναφέρει ότι «η δράση δεν είναι αυτοκίνητο να πατάει κανείς το φρένο και να σταματά», εισήγαγε την έννοια της απροσδιοριστίας, δηλαδή της παρέκκλισης από τον επιστημονικό κανόνα και το μη αναμενόμενο αποτέλεσμα κατόπιν της σύνδεσης πολλών αιτιοτήτων.

Το βασικό έργο του, «Οικονομία και Κοινωνία» ήταν για την αστική τάξη ό,τι το «Κεφάλαιο» του Μαρξ για την εργατική. Οι σύγχρονοι μελετητές μπορούν να βεβαιώσουν ότι οι μεθοδολογικές αρχές που διατυπώνει ο Βέμπερ εκεί εφαρμόστηκαν στη θεωρία καταγωγής του σύγχρονου δυτικού καπιταλισμού.

Στη θεωρία της κοινωνικής διάρθρωσης ο Μαξιμίλιαν Βέμπερ εκτός από τις κλασικές τάξεις αναγνώριζε ως κοινωνικές οντότητες και ομάδες με ιδιαίτερες ιστορικές, θρησκευτικές, ευρύτερα κοινωνικές, καταβολές που διέθεταν ξεχωριστό κύρος. Τους απέδιδε αυτονομία ανεξάρτητα από τη θέση τους στα μέσα παραγωγής. Αυτοτελή ενεργό δύναμη στις κοινωνικο-οικονομικές δομές αναγνώριζε ο Βέμπερ στη θρησκεία.

Εισήγαγε τον όρο «οικονομική ηθική» και χάρισε στον προτεσταντισμό και στην καλβινική εκδοχή του την ιδανικότερη αντιστοίχιση στο πνεύμα του καπιταλισμού. Ο Βέμπερ, αν και έβλεπε τις σύγχρονές του μαρξιστικές ιδέες για τον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της κοινωνίας ως απειλή, αν και πρόσφερε θωράκιση στην αστική κοινωνιολογία, δεν δίσταζε να διατυπώνει την άποψη ότι και ο καπιταλισμός είναι μια θνησιγενής, μια αναλώσιμη θεώρηση του τρόπου λειτουργίας της οικονομίας και της κοινωνίας.
H ιστορία

Για τον Βέμπερ η ιστορία ήταν «δρόμος που ο διάβολος τον είχε στρώσει με κατεστραμμένες αξίες». Η βαθιά κοινωνικοπολιτική κρίση που συγκλόνισε το δυτικό κόσμο –για να σταθούμε μόνο σε μερικά από τα σημαντικά πολιτικά και οικονομικά προβλήματα μέχρι το 1920– ανακάμπτει σήμερα με άλλη ένταση και μορφή. Ποιος είναι εδώ ο ρόλος της κοινωνικής επιστήμης; Ο Βέμπερ έδωσε ένα επιπλέον μάθημα: Ουδέποτε λειτούργησε σαν «homo economicus» επιστήμονας, όπως αρκετοί σημερινοί «συνάδελφοί» του. Αντίθετα, με την επιστημονική του μεγαλοπρέπεια και τις ασυνήθιστες πνευματικές –αναλυτικές και συνθετικές– δυνάμεις, άνοιξε νέους μεθοδολογικούς δρόμους και δημιούργησε μια κοινωνική επιστήμη, η οποία συνδέθηκε με την ιστορία, δίχως να υπαχθεί συστηματικά σε κανένα από τα έως τότε γνωστά σχήματα – δηλαδή, το ζητούμενο σήμερα. Το έργο του είχε στόχο να αναδείξει τις ανθρώπινες δραστηριότητες στις διάφορες μορφές οικονομίας, δικαίου και κυριαρχίας και να τις ενσωματώσει σε ένα αυτόνομο σύστημα ερμηνείας του πολιτισμού και των αξιών που ενστερνίστηκαν οι άνθρωποι κατά τόπους και εποχές.

Επικρίθηκε ο Βέμπερ ως «αστός Μαρξ», αφού με την κοινωνιολογία του ξύπνησε αρκετούς από το όνειρο μιας κοινωνίας που θα αποτελούσε βάση μιας δυνητικής ζωής. Σήμερα, ωστόσο, που οι ουτοπίες έχουν αδειάσει την ουσία τους ο Βέμπερ εμφανίζεται επίκαιρος, ακριβώς γιατί μίλησε για τη δυτική κοινωνία μέσα από τις ερμηνείες και τις εκλογικεύσεις της, όπως αποτυπώνονται από τις εμπειρικές κοινωνικές επιστήμες και όπως εκφράζονται στην οικονομία και στην πολιτική (παραγωγή, εξουσία, κράτος, γραφειοκρατία). Είχε αναγνωρίσει εκ των προτέρων ότι η εκλογίκευση που εκπίπτει σε φορμαλιστικό ορθολογισμό δεν αποτελεί εγγύηση του θριάμβου που οι ποικιλώνυμοι «δημοκράτες της καλής θέλησης» αποκαλούν σήμερα φιλελεύθερες αξίες. Είχε αναγνωρίσει με απαισιοδοξία την προοδευτική επέκταση της γραφειοκρατικής οργάνωσης και, ειδικότερα, σαν δημοκράτης πολιτικός βίωσε την απογοήτευση από την τρέχουσα πολιτική του καιρού του. Σημαντικά ωστόσο ερωτήματά του στη σημερινή φάση εξέλιξης του κόσμου παραμένουν ανοιχτά: Ποιες είναι οι δικλίδες νομιμοποίησης της εξουσίας; Εχει «ξεμαγευτεί» τελικά ο κόσμος; Ποια η έκταση της σαγήνης που ασκεί σήμερα η θρησκεία στις σχέσεις και την κοινωνικοπολιτική δράση ατόμων και συνόλων;

Ο Βέμπερ γνήσιος «απόγονος» του Μακιαβέλι και ομόχρονος του Νίτσε, είχε διερωτηθεί σχετικά με το πώς μπορεί να είναι κάποιος «εντός πολιτικής», με ποιους όρους, με ποιες αξίες και με ποια δράση. Πώς μια κοινωνία θα μπορεί να παίξει ένα σημαντικό ρόλο στα παγκόσμια τεκταινόμενα; Πώς συνδέονται το γόητρο, ο πολιτισμός και η ισχύς; Πώς επανεξετάζεται το σύγχρονο οργανωτικό μοντέλο διακυβέρνησης; Ποια τα όρια της εμπορευματοποίησης των δημόσιων αξιωμάτων και των λειτουργημάτων;
Το ατομικό πράττειν

Η επιστημολογία του Μαξ Βέμπερ στηρίζεται στην αξιολογική ουδετερότητα και στον φορμαλισμό και βασίζεται σε ιδεότυπους και γενικεύσεις, ενώ σύμφωνα με τους ειδικούς ο «Μαρξ της αστικής τάξης» συγκαταλέγεται στους μεθοδολογικούς ατομιστές. Μέσα απο την παραπάνω μεθοδολογία ο Βέμπερ στο βιβλίο Wirtschaft und Gesellschaft προβαίνει σε μια γενική μελέτη του ατομικού πράττειν, ενός πράττειν που μπορεί να αναλυθεί με βάση τέσσερις θεμελιώδεις ιδεοτύπους:

1.η παραδοσιακή πράξη συναρτάται με τον εθισμό και τη συνήθεια.
2.η θυμική πράξη που κατευθύνεται από το πλατωνικό θυμοειδές,όπως για παράδειγμα ένα χαστούκι που δίνεται παρορμητικά.
3.η ορθολογική ως προς τα μέσα πράξη που είναι μια δράση εργαλειακού ορθολογισμού στραμμένη προς έναν ωφελιμιστικό στόχο και συνεπάγεται αντιστοιχία σκοπων και μέσων. Για παραδειγμα ο στρατηγός που καταστρώνει τα πλάνα του ή ο επιστήμονας που πειραματίζεται και αναζητα αποδείξεις
4.η ορθολογική ως προς την αξία δράση που έχει ως κίνητρο δογματικές αξίες, με έντονο το στοιχείο της ανελαστικότητας.Παραδείγματος χάριν έτσι δρα ο στρατιώτης που φεύγει για τον πόλεμο, ο ζωσμένος με εκρηκτικά Ταλιμπάν και ο καπετάνιος που εγκαταλείπει τελευταίος το καράβι που βυθίζεται.

Οι παραπάνω προσανατολισμοί δεν είναι παρά καθαροί τύποι που έχουν συγκροτηθει για να υπηρετήσουν τους σκοπούς της επιστημονικής έρευνας. Επιπρόσθετα ο Βέμπερ διαπιστώνει ότι η κοινωνική ζωή είναι καμωμένη απο αλληλεπιδράσεις, ζυμώσεις, συγκρούσεις και συμβιβασμούς και αυτό κάνει τα πράγματα ακόμα πιο δύσκολα για να την κατανοήσουμε.

Ο γερμανός επιστήμονας διακρίνει στη πραγματικότητα την κυριαρχία που εδράζεται σε ένα συνδυασμό συμφέροντος ή σε μια θεμελιωμένη κυριαρχία πάνω στην αρχή. Για αυτό προσθέτει σε κάθε τύπο δραστηριότητας έναν ιδιαίτερο τύπο κυριαρχίας δηλαδή την πιθανότητα να βρεθεί ένα πρόσωπο έτοιμο να υπακούσει σε μια διαταγή ορισμένου περιεχομένου.
Οι τρεις μορφές κυριαρχίας κατά Βέμπερ είναι οι εξής:

  1. η παραδοσιακή κυριαρχία που στηρίζει τη νομιμότητα της στην παράδοση, όπως η εξουσία του χωροδεσπότη στη φεουδαλική κοινωνία ή η εξουσία του πατέρα μέσα στην οικογένεια.
  2. η χαρισματική κυριαρχία πηγάζει από μία εξαίρετη προσωπικότητα προικισμένη με αίγλη. Ο χαρισματικός ηγέτης στηρίζει την εξουσία του στη δύναμη της πειθούς των μαζών, όπως ο Ιωσήφ Στάλιν, o Αδόλφος Χίτλερ και ο Φιντέλ Κάστρο. Η υπακοή σε τέτοιους ηγέτες συναρτάται με τους συγκινησιακούς παράγοντες που εκείνοι κατορθώνουν να διεγείρουν ώστε να διατηρήσουν τον έλεγχο. Η ιστορία είδε να παρελαύνουν πολλοί τέτοιοι αρχηγοί είτε ως αυτοκράτορες, είτε ως πνευματικοί ταγοί, είτε ως δικτάτορες.
  3. η κυριαρχία του νόμου στηρίζεται στην εξουσία ενός απρόσωπου και αφηρημένου δικαίου και έτσι προκύπτει ένα ρεπουμπλικανικό μοντέλο όπου ο νόμος είναι υπεράνω προσώπων και κατ’ επέκταση παράγεται ένα είδος έλλογης νομικογραφειοκρατικής εξουσίας. Η γραφειοκρατική διοίκηση του κράτους είναι η δικαιότερη και αποτελεσματικότερη, αφού η εξουσία θεμελιώνεται στην αρμοδιότητα και όχι στο έθιμο ή στη δύναμη. Επίσης η γραφειοκρατική λειτουργία απαγορεύει τις πελατειακές σχέσεις, προάγει την εξειδίκευση και ρυθμίζει την σταδιοδρομία με αντικειμενικά κριτήρια.
Τέλος υπάρχουν δύο βεμπεριανά ρητά που έχουν μείνει στην ιστορία:

  1. «Αναμφίβολα, όλη η ιστορική εμπειρία επιβεβαιώνει την αλήθεια ότι ο άνθρωπος δε θα ‘χε πετύχει το εφικτό αν δεν είχε ξανά και ξανά προσπαθήσει να φτάσει το ανέφικτο»
  2. «Πνευματικοί άνθρωποι δίχως κρίση, ηδονιστές χωρίς καρδιά: αυτά τα μηδενικά νομίζουν ότι είναι η πεμπτουσία της επιστήμης»
Συμπεράσματα για το έργο του

  1. Η θεωρία του Max Weber είναι μεγαλειώδης και πρωτότυπη. Στο βιβλίο του για την Προτεσταντική Ηθική και τον Καπιταλισμό, φαίνεται καθαρά ότι συνδέει πολύ στενά το πνεύμα του Καπιταλισμού με την Προτεσταντική ηθική. Δεν μπορεί κανείς να παρερμηνεύσει αυτήν την άποψή του, άσχετα αν είναι σωστή εκτίμηση ή όχι. βέβαια, όταν κάνη λόγο για Προτεσταντική ηθική, δεν πρέπει να την αποδεσμεύσουμε από την μεταφυσική. Όταν μιλάει για την επιρροή και την επίδραση που έχει ο απόλυτος προορισμός, ο οποίος στην συνέχεια καθορίζει και την συμπεριφορά του ανθρώπου, δείχνει ότι δεν πρόκειται για μια εξωτερική και επίπλαστη ηθική, αλλά για οντολογία.
  2. Οι απόψεις του Max Weber προκάλεσαν πολλές συζητήσεις, ακόμη και σήμερα. Διετυπώθησαν πολλές απόψεις σε πολλές περιπτώσεις αντίθετες μεταξύ τους. Άλλοι συμφώνησαν με την θεωρία αυτή και άλλοι διαφώνησαν. Πιθανόν αυτό έχει να κάνη με τις ιδεολογικές πεποιθήσεις κάθε αναλυτού. Το γεγονός είναι ότι και αυτοί που δεν δέχθηκαν την θεωρία του Max Weber σε πολλά σημεία, δεν μπόρεσαν να την απορρίψουν ολοκληρωτικά. Έτσι, λοιπόν, γίνεται μεγάλη συζήτηση, αλλά τελικά δεν απορρίφθηκε η θεωρία ότι το πνεύμα του Καπιταλισμού συνδέεται άμεσα ή έμμεσα με την Προτεσταντική ηθική.
  3. Πρέπει να προσεχθεί ιδιαιτέρως ότι ο Max Weber όταν κάνει λόγο για Καπιταλισμό, δεν εννοεί απλώς την συσσώρευση του κεφαλαίου και την αγάπη προς τον πλούτο, αλλά τον Καπιταλισμό «ως ορθολογική καπιταλιστική οργάνωση της ελεύθερης εργασίας». Πρόκειται σαφώς για μορφή που παρουσιάσθηκε κατά τον μεσαίωνα και έχει να κάνη με το δυτικό πνεύμα. Αν σκεφθεί κανείς ότι το λεγόμενο δυτικό πνεύμα είναι η υποδομή τόσο του Καθολικισμού όσο και του Προτεσταντισμού, τότε καταλαβαίνει ότι ο Καπιταλισμός, όπως τον γνωρίζουμε σήμερα, με την δυτική μεταφυσική, που αποτελεί το θεμέλιο του δυτικού Χριστιανισμού, συνιστά τον τρόπο ζωής των δυτικών ανθρώπων.
  4. Ο δυτικός τρόπος ζωής διακρίνεται για την πίστη στην μεταφυσική, τον απόλυτο προορισμό, τον ορθολογισμό, τον ηθικισμό και τον ασκητισμό με έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα. Τελικά, το βαθύτερο πνεύμα του δυτικού Χριστιανισμού είναι ο ατομικισμός. Αυτό ακριβώς δείχνει τον στενό σύνδεσμο του Καπιταλισμού με τον δυτικό τρόπο ζωής.
  5. Προϋπήρχε, βέβαια, αυτό το πνεύμα του Καπιταλισμού και στον Παπισμό, αλλά τελικά οι Προτεστάντες με την βίωση της ελευθερίας και την καλλιέργεια της ελεύθερης σκέψης, το ανέπτυξαν ακόμη περισσότερο. Γενικά, πιστεύουμε ότι ο φιλελευθερισμός έχει στενή σχέση με τον Καπιταλισμό.
Πηγές: Καθημερινή, wikipedia,  απόσπασμα από το βιβλίο: «Γέννημα και θρέμμα Ρωμηοί» του μητροπολίτη Ναυπάκτου Ιεροθέου
via

Οι στοχασμοί των προσωκρατικών γύρω από την Ψυχή

$
0
0




philosophersΤο ερώτημα σχετικά με την ύπαρξη της Ψυχής καθώς και η προσπάθεια απάντησης του, ξεκινά από πολύ παλιά. Ήδη 3000 έτη π.Χ, οι Αιγύπτιοι προσπαθούν να απαντήσουν στον προβληματισμό. Στην συνέχεια έχουμε ακόμη μια πρώτη αλλά βασική προσέγγιση, μέσω των ποιημάτων του Ομήρου.

Το Περί Ψυχής ερώτημα, προέρχεται στην ουσία, από το Περί Ζωής ερώτημα. Τι είναι η ζωή; Από πού πηγάζει; Τι είναι θάνατος; Τι σημαίνει ’’ζούμε’’, Τι είναι η Φύση; Γιατί μπορούμε να συμπεριφερόμαστε; κλπ, είναι ερωτήματα που οδηγούν στην υπόθεση μιας πηγής ζωής.

Η Ψυχή είναι σύμφωνα με αυτήν την πίστη και θεωρία, αυτή η πηγή ζωής ολόκληρου του σύμπαντος. Η μελέτη, τώρα, του τι είναι Ψυχή, ποια η ουσία, η προέλευση, το περιεχόμενο της δηλαδή, είναι το αντικείμενο της Ψυχολογίας.

Η "φιλοσοφική ψυχολογία" εξετάζει θεωρητικά όλα αυτά τα ζητήματα, μεσώ της Μεταφυσικής. Το ψυχολογικό ερώτημα, είναι ακριβώς το ¼ του περιεχομένου του Μεταφυσικού ζητήματος. Ακολουθούν το οντολογικό ερώτημα, το κοσμολογικό και τέλος το θεολογικό ερώτημα . Με την απάντηση των ψυχολογικών ερωτημάτων, ασχολούνται εμπεριστατωμένα πρώτοι οι Προσωκρατικοί (κατά το λεγόμενο χρονικά) φιλόσοφοι, ακολουθεί ο Σωκράτης και ο μαθητής του Πλάτων, καθώς και ο Αριστοτέλης .

α) Θαλής ο Μιλήσιος εξ Ιωνίας (624-546 π.Χ).

Οι Προσωκρατικοί φιλόσοφοι της Μιλήτου συνηθίζουν να δίδουν μια ορθολογιστική και πνευματική φύση στην Ψυχή. Αυτή, διαφέρει από την ύλη και υπάρχει αυτοτελώς ως μορφή πνευματική. Υπάρχει για να δίδει μορφή στην ύλη, έξω από την ύλη. Συγκεκριμένα ο Θαλής, αν και δεν ασχολείται συστηματικά με το Ψυχολογικό ζήτημα, εντούτοις μέσω των φυσικών διατυπώσεων του σχετικά με τον εξωτερικό φυσικό κόσμο μας, θέτει την βάση της Επιστημονικής μελέτης της Ψυχής μέσω της μεθόδου της λογικής παρατήρησης. Διατυπώνει την ρήση πως, Τα πάντα γύρω μας είναι έμψυχα δείχνοντας την σύνδεση της Ψυχής με την έννοια και το φαινόμενο της Ζωής και της λειτουργίας της. Η διαπίστωση του αυτή προφανώς υποκινείται, από την συστηματική μελέτη των φαινομένων της φύσης, που τον οδηγεί στο συμπέρασμα πως τα πάντα γύρω μας έχουν ζωή. Έτσι για τον Ίωνα φιλόσοφο, η Ψυχή είναι στην ουσία η ίδια η Ζωή.

β) Αναξίμανδρος ο Μιλησιος εξ Ιωνίας (611-545-διχως να είναι σίγουρο- π.Χ).

Για τον Αναξίμανδρο Ψυχή, ως πηγή Ζωής και ύπαρξης των πάντων, είναι η έννοια της δικαιοσύνης. Τα φυσικά στοιχεία(νερό, γη, αέρας, φωτιά) διαμάχονται το ένα το άλλο, προκείμενου κάποιο από αυτά να επικρατήσει, φέροντας όμως καταστροφή του κόσμου μεσώ της ισχύς του. Η δικαιοσύνη λοιπόν, είναι μια έννοια που δύναται να εξασφαλίσει την σχετική ισορροπία μεταξύ των αντίμαχων στοιχείων. Εφόσον η ισορροπία πλέον υπάρχει, το πρώτο για τον Αναξίμανδρο "ουδέτερο, απεριόριστο, ακαθόριστο" φυσικό στοιχείο, το άπειρο, μετατρέπεται στα υπόλοιπα τέσσερα στοιχεία και με τις κατάλληλες επιδράσεις δίδει τελικώς το φαινόμενο της ζωής.

γ) Αναξιμένης ο Μιλήσιος εξ Ιωνίας (585-525-δίχως να είναι σίγουρο- π.Χ).

Ομού με τον Θαλή και τον Αναξίμανδρο, ο Ίωνας φιλόσοφος Αναξιμένης δεν ασχολείται συστηματικά με την Ψυχή. Εντούτοις, διαπιστώνει μέσα από την θεωρία του γύρω από την αρχή του κόσμου , πως Ψυχή, πνοή ζωής-πηγή ζωής του ανθρώπου και της φύσης, είναι ο αέρας ως φυσικό στοιχείο. Έτσι η Γη δημιουργείται από τις συχνές μετατροπές του αέρα, σε νερό και σε χώμα. Κατά συνέπεια όλα τα όντα επάνω στην γη, οφείλουν την ύπαρξη τους στον αέρα6. Αυτός λοιπόν είναι η Ψυχή τους, η αιτία της Ύπαρξης και της ζωής τους.
Με τον Αναξιμένη, κλείνει ο κύκλος των Μιλησίων φιλοσόφων οι οποίοι περιληπτικά, αντιλαμβάνονται την πρώτη πηγή ζωής των πάντων, την Ψυχή, "…με τρόπο Υλοζωικό(νερό, αέρας…ύλη)"7. Η Προσωκρατική(κατά το χρονικά λεγόμενο) "φιλοσοφική ψυχολογία", όμως, δεν ολοκληρώνεται εδώ. Μετά την Υλίκη θεώρηση της Μιλήτου, βαδίζουμε σε μια διαφορετική αντίληψη σχετικά με την πρώτη πηγή ζωής(Ψυχή) που σταδιακά απομακρύνεται από τον Υλισμό:

δ) Πυθαγόρας εκ Σάμου (570-496 π.Χ) και η (κατά τον Αριστοτέλη) σχολή των Πυθαγορείων.

Το πέρασμα από τον Υλισμό, των Ιώνων φιλοσόφων γίνεται με τον Πυθαγόρα τον Σάμο ο οποίος κατά κύριο λόγο έδρασε στον Κρότωνα της κάτω Ιταλίας. Η ερμηνεία της Ψυχής ως πηγή της ζωής, εδώ, γίνεται μέσω των Μαθηματικών και συγκεκριμένα μέσω των αριθμών. Ο αριθμός, είναι η αρχή των όλων. Δίδει την ζωή. Δημιουργεί. Αυτό παρατηρείται στις ανθρώπινες υπάρξεις και σώματα, τα οποία διέπονται από μια τάξη αριθμητική στην οποία και δομούνται8. Ο αριθμός δημιουργείται ως εξής: Αρχικώς υπάρχει η τελεία η οποία δεν έχει κανενός είδους έκταση και διάσταση. Κατά την συνέχεια από την τελεία δημιουργείται μια γραμμή. Η γραμμή, δημιουργεί μια επιφάνεια με αποτέλεσμα τη τελική ύπαρξη ενός αριθμού9: Το 1, το 2, το 10, το 4 κ.ο.κ. Οι αριθμοί, από την δημιουργία τους και έπειτα, αρχίζουν να διαδραματίζουν κυρίαρχο ρόλο εξουσίας σε ολόκληρο το σύμπαν. Δημιουργούν την ζωή(="λειτουργούν" δηλαδή, κατά τον Πυθαγόρα, ως Ψυχή) και την εμπλουτίζουν με νόμους. Βασικό μέρος στην Πυθαγόρειο θεωρία, κατέχουν οι ιδιότητες της Ψυχής. Κάτι το οποίο δίδει ζωή, είναι αδύνατο να μην έχει ή να χάνει την ζωή. Κατά τον συλλογισμό αυτό, των Πυθαγορείων, εισάγεται μια βασική ιδιότητα και δυνατότητα της Ψυχής, η έννοια της Μετεμψύχωσης. Η Ψυχή ως αστείρευτη δύναμη ζωής, προέρχεται από κάτι Απόλυτο. Από κάτι Τέλειο και Αθάνατο. Ο Πυθαγόρειος αυτός θεός δίδει στην Ψυχή την ευκαιρία να ομοιωθεί με αυτόν και να επιστρέψει στην αρχική πηγή της(θεότητα…). Έτσι η Ψυχή μετά-βαίνει(Μετεμψύχωση) από σώμα σε σώμα, από ύλη σε ύλη10 είτε Ανθρώπων, είτε Ζωών προκείμενου, μέσω αυτού, να βρει τις πύλες προς την θέωση και τον θεό(προφανώς σε Πυθαγόρειο αριθμητική μορφή θα νοείται ο θεός)11. Ο Πυθαγόρας μαζί με τους μαθητές του, ίδρυσαν την σχολή των Πυθαγορείων. Μετά τον θάνατο του οι μαθητές του, αναλαμβάνουν την διατήρηση της διδασκαλίας του. Από αυτούς διακρίνονται κυρίως οι Αλκμαίων και Φιλόλαος, όχι μόνο για την διδασκαλία των Πυθαγορείων θεωριών αλλά και για την εισαγωγή νέων απόψεων σχετικά με τα μαθηματικά και τις γενικότερες επιστήμες.

Μετά τον θάνατο του Πυθαγόρα και την συνέχιση της διδασκαλίας του, από τους μαθητές εμφανίζεται στην "Ελέα της Κάτω Ιταλίας, αποικίαν των Φωκέων"12 η σχολή των Ελεατών, με βασικούς εκπρόσωπους τους, Ξενοφάνη τον θεολόγο(570-480 περίπου π.Χ), Παρμενίδη(539-470 περίπου π.Χ) και τον μαθητή του Ζήνων(495 ή 490-430 π.Χ)13. Ο συγγραφέας κρίνει, κυρίως με βάση τις ιστορικό-κριτικές φιλοσοφικές αναφορές14, πως η σχολή της Ελέας δεν προσφέρει μια απάντηση ή θεωρία στο ζήτημα Περί Ψυχής που ερευνούμε, καθώς δεν κάνει συστηματική αναφορά και λόγο επάνω στο ζήτημα μας. Τούτο βέβαια, δεν σημαίνει απόρριψη της σημαντικότητας των Ελεατών φιλοσόφων! Εντούτοις, λόγος Περί Ψυχής γίνεται, εν συνεχεία και κατά την χρονική περίοδο δράσης των Ελεατών ,από έναν άλλο Προσωκρατικό(κατά το χρονικά λεγόμενο) φιλόσοφο, τον Εφέσιο Ηράκλειτο.

ε) Ηράκλειτος εξ Εφέσου (περίπου 544-484 π.Χ).

Ο "σκοτεινός" (όπως τον αποκάλεσαν), Εφεσιος φιλόσοφος Ηράκλειτος, δίδει μεσω της θεωρίας του περί δομής του κόσμου, την κατ αυτόν πηγή ζωής, την ερμηνεία της Ψυχής και της σχέσης με τον άνθρωπο, τον κόσμο και τον θάνατο. Για τον Ηράκλειτο, η αρχή του κόσμο και η πηγή της Ζωής είναι ο πόλεμος: "Πόλεμος πάντων πατήρ. Μέσα στα πράγματα ενοικούν αντίθετες δυνάμεις. Ο σιωπηλός αγώνας μεταξύ των είναι η γενεσιουργός δύναμη των όντων(="Ζωή)." Έναν τέτοιο πόλεμο δεν πρέπει να τον αποστέργει κανείς, διότι η ειρήνη θα σήμαινε καταστροφή. Θα ήταν μια μακάβρια ειρήνη χωρίς ζωτικό και δημιουργικό σκοπό: άρρεν και θήλυ παράγουν νέα ζωή, σύμφωνα και φωνήεντα διαμορφώνουν τη γλώσσα….. τοιουτροπως επιτυγχάνεται η ενότητα των αντίθετων, η συμφιλίωση των αντί-κειμένων και η σύνθεση….." 15

Ο πόλεμος, λοιπόν, μεταξύ όλων, μεταξύ των πάντων(άνδρας-γυναίκα, φωνήεν-σύμφωνο κλπ) , κατά τον Ηράκλειτο, είναι η αρχή του κόσμου. Η βασική αιτία-πνοή-πηγή Ζωής. Ο πόλεμος για τον Έφέσιο, είναι θεωρητικά η Ψυχή(="πηγή" της Ζωής). Εντούτοις, περνά και στις ιδιότητες και στην δομή της ανθρώπινης Ψυχής, δίδοντας της βέβαια καθαρά μεταφυσικό χαρακτήρα. Η Ψυχή έχει τεράστιο εύρος και βάθος. Για τον Ηράκλειτο σκοπός του ανθρώπου, είναι η ανακάλυψη του εαυτού του, η ανακάλυψη όλου αυτού του συνεχούς Ψυχικού βάθους μέχρις το τέλος του(βλέπε την γνωστή ρήση του: "Εδιζησάμην εμεωυτόν"= Αναζήτησα τον εαυτό μου!). Ο φιλόσοφος βέβαια τονίζει, πως το ταξίδι για την πλήρη ανεύρεση του τέλους, τω ορίων της Ψυχής, είναι δύσκολο, μάλλον ακατόρθωτο από τον άνθρωπο("Τα έσχατα σύνορα της Ψυχής, όσο και αν προχωρήσεις, δεν θα δυνηθείς να τα ευρείς οποιαδήποτε μέθοδο κι αν ακολουθήσεις. Τόσο βαθειά είναι η ουσία της"16…). Στην συνέχεια ο Ηράκλειτος προβαίνει στην αναλυτική παρουσίαση των ιδιοτήτων, των συστατικών, της προέλευσης και της κατάληξης της Ψυχής. Η Ψυχή, αποτελείται -είναι- από το πυρ. Την φωτιά. H Ψυχή για να συνεχίσει να υπάρχει, πρέπει να μένει στέγνη, γεμάτη φωτιά17. Τότε, το σώμα που την κατέχει παρουσιάζει μια σειρά αρετών(="δύναμη," θάρρος, ανδρεία κ.α.). Σε αντίθετη περίπτωση: "…ανήρ οκόταν μεθυσθη άγεται υπό παίδος ανήβου, σφαλλόμενος, ουκ επαΐων όκη βαίνει, υγρήν την ψυχήν έχων"18. Όταν αρχίσει να υγραίνεται(ακόμα και από εξωτερικούς παράγοντες όπως φαίνεται, ποτό!) αρχίζει και ο σταδιακός θάνατος(έλλειψη αισθήσεων, αδυνατότητα κρίσης, εκφυλισμός, κλπ). Η Ψυχή βιώνει τον θάνατο, όταν μετατραπεί πλήρως σε νερό19. Όταν χάσει την δυνατότητα του πυρός. Επειδή η Ψυχή, χρησιμοποιεί το σώμα ως "καταφύγιο", όταν αυτή υγρανθεί, μετατραπεί σε νερό, κατά συνέπεια το σώμα αρχίζει να παγώνει, χάνοντας την δυνατότητα πυρός. Με αυτόν του τον συλλογισμό ο Εφέσιος φιλόσοφος ολοκληρώνει την "φιλοσοφική ψυχολογία΄20΄ του δίδοντας στην Ψυχή έναν χαρακτήρα σχέσης με την Φύση(φυσικοί νόμοι, φυσικά στοιχεία όπως νερό, φωτιά κ.α) και με τον Πόλεμο.

στ) Εμπεδοκλής εκ του Ακράγαντα της Σικελίας (490-430 π.Χ).

Ο Εμπεδοκλής, όντας κατά βάση φυσικός φιλόσοφος, αποπειράται να ερμηνεύσει την δημιουργία και λειτουργία του κόσμου και να δώσει απάντηση στο ψυχό-λογικό ερώτημα ως ερώτημα, 1ον από πού πηγάζει η Ζωή και 2ον ποια και τι είναι, η πηγή Ζωής(="Ψυχή)" του ανθρώπου. Ο Ακραγαντίνος φιλόσοφος έχει μια "συνθετική-συνδυαστική θεώρηση"21 σχετικά με τον κόσμο. Η θεώρηση αυτή απορρίπτει, κατ αρχάς, την ύπαρξη ενός μόνο θεμελιώδους στοιχείου ως πρώτου αίτιου και πηγής δημιουργίας. Αντ΄ αυτού, και σε αντίθεση με τους προηγούμενους φιλοσόφους, ο Εμπεδοκλής θέτει "τέσσερα στοιχεία αρχέγονα, ριζώματα, ως αρχήν του κόσμου"22: Αυτά είναι, το πυρ, το ύδωρ, ο αήρ και η γη. Τα τέσσερα αυτά στοιχεία, στο έργο "Περί Φύσεως" του φιλοσόφου, παρουσιάζονται με θεϊκή μορφή. Ως οι Ολύμπιοι θεοί. Ο Ζευς(Δίας) είναι το πυρ. Η Νήστις είναι το ύδωρ. Η Ήρα ο αήρ και ο Αιδωνεύς η γη. Τα στοιχεία έχουν την δυνατότητα να μπορούν να "αναμειγνύονται" και να κινούνται σε δυο δυνατές κατευθύνσεις: Την απωθητική και την ελκυστική. Αντιστοίχως τα ονομάζει, Νείκος και Φιλότητα23. Και εδώ δίδει το φιλοσοφικό ορισμό της Ψυχής. Πνοή-πηγή Ζωής και δημιουργίας του Κόσμου(="Ψυχή)" είναι ο συνδυασμός(μείξη) των τεσσάρων θεϊκών στοιχείων καθώς και οι χρονικές περίοδοι Νείκους και Φιλότητας μεταξύ τους. Για την διασφάλιση του κόσμου και την μη-καταστροφή, έχουν τεθεί όρια και μέτρα μεταξύ του Νείκους και της Φιλότητας. Αν και υπάρχουν περίοδοι που το ένα υπερισχύει του αλλού(αντίστοιχα κάθε φορά), εντούτοις τα όρια ποτέ δεν δύνανται να ξεπερασθούν ώστε να επέλθει η καταστροφή. Εκτός αυτών, ο φιλόσοφος μεταβαίνει και σε μια "ειδική" μελέτη του τρόπου λειτουργίας της Ζωής, της Ψυχής, του ανθρώπου. Για αυτόν, μεγάλη σημασία λαμβάνουν οι ανθρώπινες αισθήσεις και ο τρόπος με τον οποίον αντιλαμβάνονται τον έξω από τον φορέα τους(="άνθρωπος)" κόσμο. Στους "Καθαρμούς" συγκεκριμένα, ο Εμπεδοκλής κάνει λόγο για την "άσχημη Μοίρα της ανθρώπινης Ψυχής, η οποία από το στάδιο της πρωταρχικής Ευδαιμονίας εκπίπτει στην περιοχή της απογνώσεως και της περιπλανήσεως ως την ευλογημένη ώρα του εξιλασμού της24(="προφανώς" εννοεί τον θάνατο-σημείωση δική μου-). Η Ψυχό-λογία του Εμπεδοκλή, συχνά έχει χαρακτηρισθεί ως "Εσχατολογική"25και ως "δαιμονολογία"26 από τους εκάστοτε μελετητές, λόγω του περιεχομένου της(="πνοή" ζωής οι τέσσερις θεϊκές δυνάμεις-στοιχεία, αρκετά πεσιμιστική διάθεση σχετικά με την ανθρώπινη Ψυχή, λόγος περί θανάτου ως λύτρωσης κ.α.).

η) Αναξαγόρας ο Κλαζομένιος (500-428 π.Χ).

Ο Αναξαγόρας ξεκινά την θεωρία του, αναφερόμενος στην αρχική πηγή Ζωής και δημιουργίας. Θεωρεί πως για να προκληθεί ένα δημιούργημα(κόσμος, Σύμπαν κλπ) είναι αναγκαία η "μείξη και ο διαχωρισμός των στοιχείων και κατά συνέπεια δεν υπάρχει γένεση και φθορά"27, ομού δηλαδή με τον Εμπεδοκλή. Τα στοιχεία που συνδυάζονται και αναμειγνύονται, όμως, δεν είναι συγκεκριμένα αλλά "…άπειρα και πλήθος και σμικρότητα…"28. Ο συνδυασμός, οδηγεί στην ύλη, στον κόσμο. Η Ύλη σαν βασικά και κύρια συστατικά, αποτελείται από "σπέρματα" όπως τα ονόμασε ο ίδιος ο Αναξαγόρας. "Σπέρματα απείρου μικροτητος και παντός είδους, χρώματος ή οσμής και γεύσεως, υπό την μορφην απείρως μικρών και ουδέποτε ελαχίστων συστατικών μορίων… υφίστανται εξ αρχής σε όλα μέσα τα πράγματα(σαρξ, τρίχες, χρυσός, οστά κ.α)29. Aυτή λοιπόν είναι η Ψυχή, ως αρχή Ζωής, κατά τον Αναξαγόρα: Ο συνδυασμός των διάφορων στοιχείων προκείμενου να δοθεί, η ζωή, η ύλη, ο κόσμος, το σύμπαν. Εκτός αυτών ο Κλαζομένιος φιλόσοφος, εντρυφεί περισσότερο στην έννοια της δημιουργίας, με την αναφορά του στον Νου δίδοντας έναν καθαρά Ψυχολογικό-πνευματικό ορισμό. Ο Νους, είναι μια νοητική αρχή. Είναι η πρώτη αιτία. Η έννοια του Νου είναι αρκετά συναφής με αυτήν της λογικής. "Ο Νους είναι αμιγής και τα κινεί όλα σκοπίμως. Ο χαρακτήρας του είναι τελολογικός…" και "…εν παντί παντός μοίρα ένεστι πλην νου, έστιν οισι δε και νους ένι…"29. Ο Νους, έχει χαρακτήρα πνευματικό, άϋλο. Δεν έχει καμία σχέση με την ύλη. Την "αντιστρατεύεται"30.

Αν και ο Αναξαγόρας, δεν ασχολείται συστηματικά και ειδικά με την έννοια της Ψυχής, ως ξεχωριστή οντότητα κλπ, εντούτοις ο συγγραφέας τον αναφέρει λόγω της μελέτης στην αρχική πηγή Ζωής31, κάτι που στην "φιλοσοφική ψυχολογία"32, που εξετάζουμε στην Αρχαιότητα, έχει τον όρο και την σημασία της Ψυχής.

Η "φιλοσοφική ψυχολογία"33, μετά την συμβολή του Αναξαγόρα, μας οδηγεί σε μια άλλη χρονική περίοδο. Στην χρονική περίοδο, των Ατομικών φιλοσόφων. Οι "ατομικοί φιλόσοφοι" είναι ο Λεύκιππος και ο μαθητής του Δημόκριτος, οι οποίοι στο πλαίσιο της θεωρίας τους σχετικά με την δομή της ύλης, διατύπωσαν, κατά συνέπεια, την δική τους Ψυχό-λογία.

θ) Λεύκιππος ο Μιλήσιος (ακμάσας γύρω στα 440/435 π.Χ) και ο Δημόκριτος ο Αβδηρίτης (460-370 π.Χ, δεν είναι σίγουρο).

Ο Λεύκιππος και ιδίως ο Δημόκριτος είναι εκείνοι οι οποίοι, στο πλαίσιο ερμηνείας της ύλης και των υλικών σωμάτων(="του" κόσμου δηλαδή-σημείωση δική μου-), διατυπώνουν την ρηξικέλευθη και άκρως επιστημονική, Ατομική θεωρία. Η ύλη αποτελείται από ά-τομα. Τα ά-τομα είναι σωματίδια τα οποία είναι "αμετάβλητα, αδιαίρετα, άτμητα"…
και …"η πολλαπλότητα του κόσμου των φαινομένων εξηγείται από το διαφορετικό σχήμα, τη διαφορετική τάξη και θέση ή τροπή των πολύπλοκα συνδεδεμένων ατόμων…" 34. Τα άτομα κινούνται μέσα σε έναν κενό χώρο, και με …"τις αλλεπάλληλες συγκρούσεις τους, δημιουργούν, καινούργιους συνδυασμούς και νέες μορφές σωμάτων…"35. Οι δυο φιλόσοφοι εξηγούν με αυτόν τον τρόπο την Ψυχή, ως έννοια πηγής ζωής, και τον υλικό κόσμο. Εκτός αυτών, ο Δημόκριτος προβαίνει σε μια πιο συστηματική ανάλυση της ανθρώπινης Ψυχής(και γενικότερα…), σε μια συστηματική Ψυχό-λογία, μεσώ της ατομικής θεωρίας στο συνολικό κοσμοείδωλο του.

Αρχικά, δίδεται η δομή, το περιεχόμενο, τα συστατικά της Ψυχής. "Η ψυχή αποτελείται από άτομα σφαιροειδή, όμοια προς τα μικρά ξισματα τα ορατά εις τας ακτίνας του ηλίου, αίτινες εισέρχονται εις μέρος σκοτεινόν…΄36΄. Η ψυχή, ως οντότητα, αποτελείται δηλαδή, από τα ίδια συστατικά της ύλης. Αποτελείται, από ά-τομα. Αυτά έχουν ένα ιδιαίτερο σχήμα. Λεπτό και σφαιροειδές. Η Ψυχή, για τον Δημόκριτο, είναι η πηγή ζωής. Σκεπτόμενος, στην Ατομική θεωρία, τι είναι αυτό που κάνει τα σωματίδια(ά-τομα) να κινούνται στον κενό χώρο αναπτύσσοντας ταχύτητα και συγκρουόμενα να δίδουν υλικές μορφές και ζωή, καταλήγει πως αυτή η δύναμη, που προκαλεί την κίνηση, είναι η Ψυχή. Τα ά-τομα που αποτελούν την Ψυχή, δίδουν ζωή στο σώμα, μεσώ της μεταφοράς εκ του αέρος37. Το σώμα(ύλη) δημιουργείται από τις συγκρούσεις των σωματιδίων και λαμβάνει, δηλαδή, ζωή πάλι μεσώ των Ψυχικών σωματιδίων(ά-τομα της Ψυχής). Αυτό ισχύει για ολόκληρη την φύση. Η Ψυχή έχει τον μόνο ζωοποιό ρόλο και δυνατότητα στο όλο σύμπαν. Όλη η ύλη δίχως αυτήν, δεν έχει καμία απολύτως δυνατότητα ζωής. Εξ ου και η γνωστή ρήση του Δημοκρίτου: "Οι άνθρωποι πρέπει να προσέχουν περισσότερο την Ψυχή, παρά το σώμα." Καθώς τα (ψυχικά) σωματίδια, συγκεντρώνονται για να δώσουν ζωή στην ύλη, κάποια από αυτά σχηματίζουν μια μεγάλη μάζα η οποία ονομάζεται διάνοια38. Είναι η δυνατότητα του ανθρώπου να μάθει, να κατακτήσει την γνώση. Εκτός της διανοίας, υπάρχει και άλλος τρόπος γνώσης. Οι αισθήσεις. Εδώ ο Δημόκριτος, αναδεικνύει για άλλη μια φορά την δύναμη της Ψυχής. Λέγει χαρακτηριστικά, όπως διασώζονται από τον Σέξτο τον Εμπειρικό: …"Γνώμης δε δύο εισίν ιδέαι, η μεν γνησίη, η δε σκοτίη. και σκοτίης μεν τάδε σύμπαντα, όψις, ακοή, οσμή, γεύσις, ψαύσις. η δε γνησίη, αποκεκριμένη δε ταύτης…" και …"όταν η σκοτίη μηκέτι δύνηται μήτε ορην… τότε επιγίγνεται η γνησίη άτε όργανον έχουσα του νωσαι λεπτότερον…"39. Η "σκοτεινή γνώση", είναι η γνώση που προσφέρουν οι αισθήσεις(αφή, ακοή κλπ) ενώ η "καθαρή γνώση" η γνήσια είναι αυτή που πηγάζει από την διάνοια. Και τούτο γιατί, προφανώς, η διάνοια συντίθεται από την Ψυχή ως μοναδική πηγή ζωής. Η Ψυχή, τέλος, μπορεί να προσφέρει δυνατότητα ίασης των προβλημάτων (υγείας) του σώματος(="πρόκειται" όπως φαίνεται για μια μορφή αθανασίας της Ψυχής κατά τον Δημόκριτο-σημείωση δική μου-).

Γιώργος Μαμώλης www.filosofia.gr
via

Για ποια πατρίδα να δώσουμε το αίμα μας;

$
0
0



Μίλησε τη γλώσσα της αλήθειας...
Καυστικός αλλά απόλυτα αληθινός, ο αντιναύαρχος εν αποστρατεία Κώστας Γκορτζής μίλησε στην πρωινή εκπομπή του Mega για τις συγκλονιστικές επιστολές των ναυάρχων στον υπουργό Εθνικής Άμυναςσχετικά με τις περικοπές που έχουν υποστεί οι στρατιωτικοί, οι οποίες φέρνουν σε οριακό σημείο επιβίωσης τους ίδιους και τις οικογένειές τους.
«Σε αυτή την τρικυμία προσπαθούμε ο καθένας να κουμαντάρει το καράβι της οικογένειας του και δεν έχουμε τη δυνατότητα να πούμε την άποψή μας με το "διαίρει και βασίλευε" σε όλες τις κοινωνικές τάξεις. Ειδικά τους στρατιωτικούς, τους έχουν φορτώσει με πολλά αμαρτήματα του παρελθόντος που δεν αξίζει να τα φορτώνονται μόνοι τους» τόνισε ο κ. Γκορτζής ενώ δεν παρέλειψε να επισημάνει πως οι στρατιωτικοί δεν έχουν κάποιο τρόπο διαμαρτυρίας όπως όλοι οι Έλληνες πολίτες.(σ.σ.Και εμείς που έχουμε, μια τρύπα στο νερόγίνεται.)
«Εμείς οι στρατιωτικοί δεν έχουμε τα δικαιώματα που έχουν οι λοιποί δημόσιοι υπάλληλοι, δηλαδή να απεργήσουμε. Δε μπορούμε να κατεβάσουμε τους διακόπτες, δε μπορούμε να κλείσουμε τους δρόμους, δε μπορούμε να πούμε ότι δεν πάμε τη φρεγάτα στην άσκηση. Δε μπορούμε λοιπόν να διαμαρτυρηθούμε» συμπλήρωσε ο αντιναύαρχος.(σ.σ.Ισχύει για όλους μας το:«Στου κουφού την πόρτα όσο θέλεις βρόντα!»)
Ο κ. Γκορτζής περιέγραψε μια ζοφερή κατάσταση στις οικογένειες των στελεχών των Ενόπλων Δυνάμεων: «Η οργή είναι μεγάλη. Τα γράμματα που στείλαμε θα μπορούσε να τα στείλει οποιοσδήποτε ευσυνείδητος δημόσιος λειτουργός. Εμείς στα καράβια μάθαμε ότι έχουμε υποχρεώσεις που πρέπει να τηρούμε αλλά και δικαιώματα που πρέπει να απολαμβάνουμε. Και τα διεκδικούμε. Μας λένε υπάρχουν 1,5 εκατομμύριο άνεργοι και εσείς έχετε το μισθό σας. Κι απαντώ, απευθυνόμενος σε αυτούς τους πολιτικούς που τα ισχυρίζονται αυτά: Στις οικογένειες μας είναι οι άνεργοι και όχι απέναντι μας. Η γυναίκα μου είναι άνεργη, ο γιος μου άνεργος, η κόρη μου άνεργη. Μετά από μειώσεις 57% στις συντάξεις, μας δίνουν 1.400 ευρώ. Βγάλτε υποχρεώσεις, χαράτσια κλπ. και διαιρέστε το δια τέσσερα. Έτσι ζούμε τις οικογένειές μας».
«Ορκιστήκαμε στην πατρίδα. Όπως όρκο έδωσαν και οι δικαστικοί, οι πανεπιστημιακοί, οι φαρμακοποιοί. Είδαμε πόσο τηρούν τους όρκους τους. Για ποια πατρίδα θα δώσουμε την τελευταία ρανίδα του αίματος μας; Για να διατηρηθεί το 75% αφολογόητο των βουλευτών;» δηλώνει με πόνο ψυχής ο κ. Γκορτζής.
«Εγώ εκτέλεσα όλες τις υποχρεώσεις μου. Πλήρωσα όλες μου τις; εισφορές. Ποιος μου παίρνει τα λεφτά και που πάνε; Στους μισθούς χαθήκανε όλα αυτά τα δισ. ή και τρισ. ευρώ; Αυτό που λέει ο κ.Στουρνάρας, "φέρτε πίσω τα λεφτά», να τα πει στον καθρέπτη του» καταλήγει ο εν αποστρατεία αντιναύαρχος.
Μήπως έχει άδικο; Συνεχώς ζητούν από τον ελληνικό λαό να κάνει εκείνο και το άλλο για να σώσει τον τόπο και αυτοί οι ίδιοισαν να μην υπάρχουν, σαν να μην είναι αυτοί που πρόδωσαν την πατρίδα!

Ο μέγας Βασίλειος και η κοινοκτημοσύνη-κοινοχρησία

$
0
0



Μεταξύ των αγίων Πατέρων που καταφέρθηκαν εναντίον των αδίκων πλουσίων, που στηρίζονταν πάνω στα υλικά αγαθά, και περιφρονούσαν η αδιαφορούσαν για την αδικία και την πείνα που επικρατούσε στην κοινωνία, ήταν και ο Μέγας Βασίλειος. Πρέπει να σημειωθή ότι ο Μ. Βασίλειος μίλησε για τα καυτά κοινωνικά θέματα της εποχής του, αφού προηγουμένως ο ίδιος έδωσε το παράδειγμα. Μοίρασε στους πτωχούς την μεγάλη περιουσία που είχε και έπειτα έγινε ιερεύς και επίσκοπος της Καισαρείας της Καππαδοκίας. Έτσι δεν μιλούσε από το γραφείο θεωρητικά. Ο ίδιος πρώτα το έζησε και έπειτα δίδαξε, γι’ αυτό και ο λόγος του ήταν βροντή, αφού προηγουμένως ο βίος του ήταν αστραπή.Ο Μ. Βασίλειος εργάσθηκε ποιμαντικά. Δεν προσπάθησε να μεταστρέψη την αγανάκτηση των πτωχών εναντίον των πλουσίων και να δημιουργήση μίσος, αλλά προσπάθησε να θεραπεύση τόσο τους πτωχούς όσο και τους πλουσίους να βλέπουν τα πράγματα διαφορετικά. Τα θέματα όταν αντιμετωπίζωνται επιφανειακά δημιουργούν μεγαλύτερα προβλήματα. Έτσι μιλώντας για την αβεβαιότητα του πλούτου και ότι εύκολα μεταβάλλεται, αφού αλλάξουν μερικά κοινωνικά δεδομένα, στην συνέχεια τονίζει το να περιφρονούμε τα υλικά αγαθά. Όπως έγραψα προηγουμένως αυτό το κάνει για να εργασθή ποιμαντικά στον λαό. Το ευκολώτερο πράγμα είναι να γίνη κανείς λαοπλάνος και να πετάη συνθήματα επιφανειακά. Το δυκολώτερο είναι να θεραπεύη τα πάθη του λαού. Με την διδασκαλία περί περιφρονήσεως των υλικών αγαθών θέλει να μετατοπίση την σκέψη τόσο των πλουσίων όσο και των πτωχών από τα υλικά αγαθά, ώστε να παύσουν να νομίζουν ότι αυτά αποτελούν τα μόνα αγαθά πάνω στην γη. Ο λόγος της περιφρονήσεως των υλικών αγαθών δεν είναι μανιχαϊκός, αλλά εντάσσεται μέσα στην προσπάθεια να φέρη μια ισορροπία στην κοινωνία. Πράγματι δυό είναι οι δυνατές στάσεις που μπορεί να λάβη κανείς απέναντι των υλικών αγαθών. Η μια είναι η ειδωλολατρική (θεοποίησή τους) και η άλλη η μανιχαϊκή (η απόρριψή τους). Οι Πατέρες της Εκκλησίας δεν δέχονται ούτε την μια ούτε την άλλη, αλλά δέχονται ότι τα υλικά αγαθά είναι δώρα του Θεού, που πρέπει να προσφέρωνται ως αντίδωρα στον Θεό και στον συνάνθρωπο.Όταν χρειάσθηκε να γίνη καυστικός το έκανε. Όταν έβλεπε τους πλουσίους να καυχώνται για την δύναμη του πλούτου τους, τότε δεν σιώπησε. Σε ένα έργο του λέγει ότι θεωρεί τέλεια κοινωνία εκείνη από την οποία έχει εξορισθή η ιδιότητα της κτήσεως και η εναντίωση της γνώμης (οι φιλονικίες). Όμως, μελετώντας όλη την διδασκαλία του Μ. Βασιλείου, συμπεραίνουμε ότι δεν κατηγορούσε τόσο την ιδιοκτησία όσο την ιδιοποίηση των υλικών αγαθών. Θέλει να φιλοτιμήση τους πλουσίους να δίδουν ελεύθερα σ’ αυτούς που έχουν ανάγκη, και έτσι να επικρατήση πάνω στην γη η κοινοχρησία. Αυτήν την κοινοχρησία προσπαθεί να τεκμηριώση με πολλά παραδείγματα. Χρησιμοποιεί την περίπτωση των ζώων. Τα πρόβατα βόσκουν επάνω στα όρη και οι πολυπληθείς ίπποι απολαμβάνουν το χορτάρι στης γης στην ίδια πεδιάδα χωρίς έριδες μεταξύ τους. Εμείς όμως αρπάζουμε τα κοινά και ιδιοποιούμαστε αυτά που ανήκουν στους πολλούς. Χρησιμοποιεί επίσης επιχειρήματα φυσικά. Εκείνος, λέγει, που ιδιοποιείται τα υλικά αγαθά μοιάζει με τον θεατή που εισέρχεται πρώτος στο θέατρο, το καταλαμβάνει ολόκληρο και δεν αφήνει να εισέλθη άλλος, επειδή το θεωρεί απολύτως δικό του. Επίσης αφού ο άνθρωπος γεννιέται γυμνός και επιστρέφει στην γη γυμνός, είναι παράλογο να ιδιοποιήται τα υλικά αγαθά, επειδή πρόλαβε και τα απέκτησε αυτός. Χρησιμοποιεί ακόμη το επιχείρημα του κοινωνικού προορισμού των υλικών αγαθών και του πλούτου. Ο άρτος, λέγει, ανήκει στον πεινασμένο, το ιμάτιο στον γυμνό, το υπόδημα στον ανυπόδητο, το αργύριο στον πτωχό. Εκείνος ο οποίος κατακρύπτει τα αγαθά και αποφεύγει να ενδύση τον γυμνό η να θρέψη τον πεινασμένο δεν είναι καλύτερος από τον λωποδύτη που γυμνώνει τον πεινασμένο. Τα έλεγε αυτά ο άγιος γιατί στην εποχή του σε περίοδο πείνας οι πλούσιοι είχαν γεμάτες τις αποθήκες. Επίσης χρησιμοποιεί το παράδειγμα της πρώτης Εκκλησίας στην οποία όλα ήταν κοινά, ο βίος, η ψυχή, η συμφωνία, η τράπεζα, η αδελφότης και η αγάπη η οποία μετέβαλε σε ένα τα πολλά σώματα και συνήρμοζε σε μία ομόνοια τις διάφορες ψυχές. Αυτή η κοινοκτημοσύνη πρέπει να ερμηνευθή ως κοινοχρησία.Πέρα από αυτά στα έργα του ο Μ. Βασίλειος τονίζει πολύ την αξία του πραγματικού πλούτου, που είναι η Χάρη του Χριστού. Ο πλούσιος χωρίς Χριστό είναι πάμπτωχος και ο πτωχός με τον Χριστό είναι πάμπλουτος. Οι υλικές απολαύσεις, έλεγε, έχουν περισσότερο πόνο, παρά υλική ευχαρίστηση. Τα πλούτη έχουν τις επιβουλές, οι τρυφές, οι χορτασμοί και οι αδιάκοπες απολαύσεις έχουν την ποικιλία των ασθενειών και άλλα ακόμη πάθη. Οι Απόστολοι είχαν τον Χριστό και είχαν τα πάντα. Το ίδιο συμβαίνει και με τους αγίους.Οι Πατέρες της Εκκλησίας προσπάθησαν να λύσουν τα προβλήματα της εποχής τους με βάση τον Θεό και την σωτηρία του ανθρώπου, αλλά συνεχώς επεδίωκαν να ανεβάσουν τον νου των ανθρώπων στο πραγματικό αγαθό, που είναι ο Θεός.

Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου

via

Ποια είναι η φράση που πρέπει να θυμηθούμε και να εφαρμόσουμε για να σώσουμε την Ελλάδα;

$
0
0




Αναστασία Χριστάκου Γκρίτζαλη
Μέσα από τους αιώνες, υπάρχει μια φράση που περνούσε από γενιά σε γενιά και ακόμα ακούμε να λέγεται, είτε από καμιά γιαγιά, είτε από κανένα φίλο, είτε από κανένα συνειδητοποιημένο εκπαιδευτικό. Δεν είναι οι γλυκομίλητες ευχές που λέμε μεταξύ μας σε κάθε γιορτή, ούτε οι στοργικές φράσεις ελπίδας, κουράγιου και αγάπης που λειτουργούν σαν ασπιρίνες για να φύγει προσωρινά ο πονοκέφαλος. Και όμως, είναι μια φράση που όχι μόνο συσπείρωνε τους Έλληνες, άλλα ορίζει τη διαφορά μας από το ζωικό βασίλειο, γιατί βιολογικά είμαστε ζώα.

Κατ’ αρχάς, ας πάρουμε το θέμα από τη αρχή.
Και η αρχή είναι το παρόν
Στο πρόσφατο παρόν, δηλαδή τα περασμένα 50 χρονιά, όλοι μας ζούσαμε στην μεταμοντέρνα εποχή. Αυτή η εποχή μπορεί να περιγραφεί με το εξής παράδειγμα: παίρνοντας ένα γυάλινο ποτήρι το αφήνεις να σπάσει. Μετά ορίζεις ή περιγράφεις τι ήταν αυτό το γυάλινο ποτήρι με βάση ένα θραύσμα, δηλαδή ένα κομμάτι ίσον το σύνολο. Στο τέλος του δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου, η ΕΛΙΤ ιδιαίτερα των Ευρωπαίων, από ενοχές και φρίκη που ένιωσαν από τα αποτελέσματα του πολέμου, σκέφτηκαν να δημιουργήσουν μια πραγματικότητα από θρυμματισμένη αλήθεια, δηλαδή δεν υπάρχει μια αλήθεια (ιδεολογία, θρησκεία, κλπ.) αλλά η αλήθεια να είναι σχετική. Αυτό δεν είναι παντελώς κακό, γιατί έδωσε ευκαιρία σε ορισμένες μειονότητες της κάθε κοινωνίας,( γυναικεία δικαιώματα, κλπ.) να μπορέσουν να βρουν το δίκιο τους. Αλλά, ήταν πολύ λίγο για να είναι το αντάλλαγμα με μια άλλη τραγική πραγματικότητα που δημιούργησαν. Και εύκολα το δημιούργησαν το νέο «τοπίο» τους. Το φαινόμενο αυτό το εξηγούν οι ανθρωπολόγοι και ψυχολόγοι με το εξής παράδειγμα: υπάρχει ένα αποκομμένο χωριό του Αμαζονίου που ποτέ δεν είχε επαφή με άλλες φυλές. Όταν πάει ένας ανθρωπολόγος, έστω από απόσταση, σαν παρατηρητής , μόνο και μόνο που υπάρχει ο παρατηρητής/ανθρωπολόγος είδη αλλάζει ή προσαρμόζεται το χωριό με βάση την αντίληψη που έχει ο παρατηρητής. Το ίδιο φυσικό φαινόμενο γίνεται στην κβάντα φυσική (κλικ εδώ). Με λίγα λόγια, όταν έχεις μια σιχαμένη ηγεσία που μια ζωή θεωρεί ανθρωπάκους, κλέφτες, κουτοπόνηρους και εκμεταλλεύσιμο αντικείμενο μια κοινωνία, η κοινωνία αυτή προσαρμόζεται σε αυτήν την αντίληψη είτε με τα ΜΜΕ, είτεμε τις διαφημίσεις, είτε με την προπαγάνδα, είτε με τη δαιμονοποίηση και τις γραφειοκρατικές ρυθμίσεις είτε με οποιοδήποτε τρόπο.

Πάνε οι μεγάλες αλήθειες, πάνε οι αρχές και οι άξιες στο μεταμοντέρνο κόσμο και το ερώτημα είναι, πως ελέγχεις μια θρυμματισμένη κοινωνία από άτομα με υπαρξιακά προβλήματα; Απάντηση: με τα νούμερα. Δηλαδή, από τον άνθρωπο πιόνι του μεσαίωνα και το πιόνι «ρομπότ/ρόλο» της βιομηχανικής επανάστασης δημιούργησαν τον άνθρωπο νούμερο ή τον καταναλωτή-homo economicus. Τα χαρακτηριστικά του «νούμερο άνθρωπο» είναι η έλλειψη της αυτοεκτίμησης, έλλειψη κρίσης, δυσπιστία και κίνητρα όχι για αυτά που χρειάζεται, αλλά για το τι τον ευχαριστεί ή τι επιθυμεί - δημιουργώντας ένα σύνδρομο «λάμπα του Αλαντίν» για τις δικές του επιθυμίες, που σαφώς για αυτόν είναι οι δικές του «μεγάλες αλήθειες» του δικού του πλανήτη. Δεν είναι τυχαίο που πρόσφατα βγήκε (τις περασμένες 2-3 δεκαετίες) η έκφραση «Καλέ, νούμερο έγινες;» δηλώνοντας ένα στερεότυπο και όχι αυθεντική οντότητα με χαρακτήρα (π.χ. ένα ζευγάρι - παντρευτήκαν και μετά είχαν «διάθεση» ή «την επιθυμία» να χωρίσουν- με αποτέλεσμα αντί για ένα διαμέρισμα, οι ανάγκες τους σε στέγη και είδη σπιτιού να διπλασιάζονται-και έτσι διπλασιάζονται τα νούμερα σε κατανάλωση στα είδη ανάγκης μόνο με αυτό το ζευγάρι. Στο τέλος, το «νούμερο άνθρωπος» έμαθε να ακούει αυτό που τον ευχαριστεί πάρα αυτό που πρέπει να ακούσει. Το μεγάλο επίτευγμα μεταξύ μας, ήταν όταν βρισκόμαστε για να δείχνουμε ο ένας στον άλλον τι καταναλώνουμε. Η πίστη μας , οι ιδεολογίες μας , οι σχέσεις μας, η παιδεία μας, ήταν όλα για μια κατανάλωση, για να στηθεί η μεγάλη ληστεία του αιώνα. Ταυτίστηκε η αξιοπρέπεια με το μισθό που έπαιρνε ο καθένας μας και χρόνια τώρα επικεντρωνόμαστε στο να «αγωνιζόμαστε» για την αύξηση του μισθού. Όταν χάσαμε τον ορισμό, του τι είναι η ανθρωπινή αξιοπρέπεια, το αποτέλεσμα ήταν, και στην ενδοχώρα και σε παγκόσμιο επίπεδο, δεν πας να ζεις σε κάστρα και επαύλεις, στην ουσία όλοι μαζί ζούμε σε ένα δάσος από ακαθαρσίες.

Τώρα, σαν Έλληνες βρισκόμαστε στο σημείο «Δεν μασάμε-δεν τσιμπάμε», ένα σημείο που έπρεπε να είχαμε φτάσει εδώ και χρονιά, αλλά δεν είχαμε διάθεση να ανοίξουμε τα μάτια μας να δούμε σε τι δάσος από ακαθαρσίες ζούμε (μα πόσο κόπο χρειάζεται να σκουπίσει κανείς από τα μάτια του τις ακαθαρσίες για να δει καθαρά;). Τι διάθεση να έχει κανείς όταν ο κάθε ένας μας ήταν περιτυλιγμένος μέσα σε μια ομίχλη και αισθανόμαστε μειονεκτικοί απέναντι από το τάχα « κράτος-τέρας-σύστημα».
Φεύγει σιγά-σιγά η ομίχλη και φεύγει αυτό που μας τρόμαζε από τη αρχή: γιατί ούτε κράτος ήταν, ούτε σύστημα ήταν ούτε και τέρας ήταν. Απλώς, κάποιοι σιχαμένοι δημιούργησαν την εντύπωση, πως κάποιοι τάχα είναι, και το χειρότερο προσαρμοστήκαμε στην αντίληψη που είχαν για μας. Αυτοί είναι είτε διάφοροι ψωνισμένοι «ηγέτες» είτεμεγιστάνες επιχειρηματίεςείτε παιδιά τωνμαυραγοριτών και δοσύλογων του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου .

Οι πρόσφατες δημοσκοπήσεις δείχνουν πως πάνω από το 55% των Ελλήνων πολιτών, θέλουμε νέα κόμματα και να πάνε στα ‘’τσακίδια’’ το ολιγαρχικό, κόμματο-οικογενειοκρατικό διεφθαρμένο δυσλειτουργικό κράτος-τέρας κλπ. Μαζί με αυτό, κλωτσάμε και ότι είχε να κάνει με την απόσπαση της προσοχή μας από την ουσία και την αλήθεια. Πολλοί από εμάς πιστεύουμε πως τα λεφτά που μας δανείζουν σαν κράτος οι Ευρωπαίοι ή οι Τροϊκανοί, θα τα φάει το καταστημένο- δυσλειτουργικό κράτος αφήνοντας τον λογαριασμό σε εμάς να το πληρώνουμε. Αρκετοί από εμάς είμαστε σκεπτικοί με τις προοθέσεις που έχουν οι Γερμανοί και οι Ευρωπαίοι, μια που μάλλον φαίνεται πως έχουν χάσει την μπάλα και οι ίδιοι(σαν πολιτικοί-όχι σαν επιχειρηματίες). Πολλοί από εμάς πιστεύουν πως αρκετά μέτρα των Τροϊκανών έπρεπε να εφαρμοστούν εδώ και 30 χρονιά. Πολλοί από εμάς βγάλαμε το συμπέρασμα πως μας δούλεψαν όλοι, για να νομίζουμε πως εδώ και τρία χρόνια ήταν θέμα δραχμής ή ευρώ και αν μείνουμε έκτος ή μέσα από την Ευρώπη, πάρα πως ήταν μια οργανωμένη και στημένη ληστεία από μαφιόζους - πολιτικούς και μεγιστάνες επιχειρηματιών-δεξιά και αριστερά - έχοντας τα ΜΜΕ να μας αποσπούν την προσοχή μας με διαφορά τεχνάσματα (επιθυμίες, χαζό ρομαντικούς αγώνες ή το «μην σκέπτεσαι γιατί θα σου χαλάσει τη διάθεση». κλπ.) για να αποφεύγουμε να δούμε την μεγάλη ληστεία του αιώνα. Αρκετοί από εμάς παραδέχονται πως βοήθησαν στην μεγάλη ληστεία με τον έναν τρόπο ή τον άλλο. Είτε με τη στάση τους στα διάφορα θέματα, είτε με τη ψήφο τους, είτε με τα συμφέροντά τους κλπ. Με λίγα λόγια, φταίμε όλοι που ζούμε σε ένα δασός από ακαθαρσίες. Αρκετοί από εμάς πιστεύουν πως θα ήταν παράνοια ή υποκρισία εκ μέρους μας να πιστεύουμε πως αυτό το δυσλειτουργικό κράτος/σύστημα θα αυτορυθμιστεί και άμεσα χρειάζεται συνταγματικές αλλαγές ή να ξαναγραφτεί το σύνταγμα από την αρχή. Και τέλος, αρκετοί από εμάς αρχίζουν και απαιτούν λογοδοσία για τα λεφτά που έκλεψαν και γιατί δεν έχουν φυλακιστεί όλοι τους.

Τελικά, ποια είναι αυτή η φράση που θα μας ενώσει να βγούμε από «το δασός από σκατά» ή τον ορισμό του «σιχαμένου παρατηρητή» μας;

Ποια είναι η διαχρονική φράση που μας έχει κάνει μοναδικούς σαν Έλληνες-ούτε δεξιά, ούτε αριστερά, ούτε δύση ούτε ανατολή;

Ποια είναι η φράση που μας βοήθησε μέσα από τους αιώνες να δημιουργήσουμε όχι έναν, αλλά πολλούς πολιτισμούς-πχ. Μινωικός / Μυκηναϊκός, Κλασσικός / Ελληνιστικός Βυζαντινός, δείχνοντας πως είμαστε ευέλικτοι και προσαρμοζόμαστε σε νέες ιδέες και καταστάσεις;

Ποια είναι η φράση που δηλώνουμε με πάθος να εκτιμάμε και να αγαπάμε τη ζωή;

Ποια είναι η φράση που όταν κάποτε την άκουγες, σου έλεγαν μη δίνεις σημασία και μη δίνοντας σημασία κατάληγες σαν το πιο άχρηστο ζώο της γης-ένα ποντίκι που τρέχει πίσω από την ουρά του από τους φόβους και τις ζωώδεις επιθυμίες του;

Ποια είναι αυτή η φράση που μας αναγκάζει να εστιάζουμε στη θέλησή μας και στο χαρακτήρα μας, στη κριτική σκέψη και όχι στη χαζοχαρούμενη ή μελαγχολική διάθεσή μας;

Ποια είναι η φράση που νικά τους φόβους μας για να μπορούμε να σεβόμαστε ο ένας τον άλλον και να αγαπάμε;

Ποια είναι η φράση που οριοθέτησε το πολιτισμό από το κανιβαλισμό (το ψεύτη, τον κλεφτή τον απατεώνα, υποκριτή και τομαριστή);

Ποια είναι η φράση που μας έκανε ουμανιστές πάνω από όλα γιατί σαν Έλληνες είμαστε οι πρώτοι που ορίσαμε τι είναι ο άνθρωπος σε σχέση με τους κανίβαλους, τους βάρβαρους και τα ζώα;

Ποια είναι η φράση που θεμελίωσε το δυτικό κόσμο;

Απάντηση:
Σε ένα χωριό της Ελλάδος, μπροστά σε ένα τζάκι, δεν κάθεται ένας «διανοούμενος», ούτε ένας αρχιμανδρίτης με όλες τις θεολογικές γνώσεις του ευαγγέλιο, ούτε ένας μεγάλος ηγέτης, ούτε ένας ψυχαναλυτής, αλλά μια απλή γιαγιά ή πάππους. Πας να βγεις έξω από το σπίτι και δεν σε χαιρετάει με το πρόσφατο γνωστό και τυποποιημένο, «Να περάσεις καλά…», αλλά με την αιώνια φράση των Ελλήνων γονιών, μια φράση που προέρχεται από τα βάθη της ιστορίας μας και τις παραδόσεις μας, ως μοναδική και άξια να διατηρηθεί και να αναπτυχτεί. Τι σου λέει η γιαγιά ή ο πάππους σου:

«ΕΧΕ ΤΟ ΝΟΥΣ ΣΟΥ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ»


  Το νου σου ρε Έλληνα… το νου σου ρε άνθρωπε.. το νου σου ρε σκεφτόμενο ον…. αυτογνωσία, αυτοεκτίμηση, δημιουργία, χαρακτήρα, οργάνωση, στρατηγική, μεράκι, πρωτοβουλία, οικογένεια, φιλία…

Στην εποχή του ιντερνέτ και της επικοινωνίας, μόνο ο νους σου μετράει. Έχεις γνώμη, έχεις ιδέες, έχεις δημιουργία, έχεις τέχνες, έχεις γνώσεις, έχεις μεράκι, , έχεις θέληση, έχεις πράξεις, έχεις πρωτοβουλία, έχεις λύσεις, έχεις κατανόηση, έχεις σύνδεση, έχεις επικοινωνία …έχεις το νου σου;

Θυμήσου τώρα, μήπως σαν παιδάκι έκανες την ίδια κίνηση που έκαναν σαν παιδάκια οι προγονοί σου όταν βγήκες από το σπίτι της γιαγιάς, κοίταξες τον ουρανό και θαύμασες τα αστερία. Μήπως έκανες την παράλογη κίνηση όταν θαύμαζες τον ουρανό και σήκωσες το χέρι σου να πιάσεις τα αστερία…. Μαθηματικά, βιολογία, φιλοσοφία, ιστορία, φυσική, τεχνολογία, μηχανική, τέχνη, μουσική, δημοκρατία, δικαιοσύνη, παιδεία, επιχειρηματικότητα, …

Σαν άνθρωποι είμαστε συνδεδεμένοι με το παρελθόν μας και με το μέλλον μας…. Κρατάμε τα μαθήματα από το παρελθόν μας που αξίζουν και τα μεταβιβάζουμε στα παιδιά μας για να έχουν το ευ ζην της ζωής….

Θυμήσου τη φράση όταν αισθάνεσαι απογοήτευση, απόγνωση, κατάθλιψη, και οι καθαρές σκέψεις και πράξεις σου εγκλωβίζονται από ανύπαρκτους φόβους…
«Έχε το ΝΟΥ ΣΟΥ ρε Έλληνα» και όλα λύνονται μαζί "Έχε το ΝΟΥ ΣΑΣ Ελληνες".

Και για άλλη μια φόρα, όπως ορίζουν οι ανάγκες της κάθε εποχής, άντε τώρα και «πιάσε τα αστέρια» …γιατί σίγουρα, σε ένα μακρινό μέλλον, τα παιδία μας θα δουν τα αστέρια από κοντά, ας κάνουμε τη διαδρομή τους πιο εύκολη! Ας συνδεθούμε με το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον όλων μας τώρα!
Καλή χρονιά και να έχουμε το νου μας όλοι !!!



Από το: thesecretrealtruth

2013 Ευχές

Ψυχικά αναλφάβητα τα δύο φύλα στις σχέσεις τους

$
0
0


Σε μια έρευνα φαίνεται ότι το 69% των γυναικών είναι χωρίς σύντροφο. Ποιές μπορεί να είναι οι πιθανές αιτίες του φαινομένου της μοναξιάς, όπως και η αδυναμία των δύο φύλων στο ζήτημα του σχετίζεσθαι;

depression-womanΑν είναι ένα τόσο μεγάλο ποσοστό γυναικών χωρίς σύντροφο, δεν θα είναι αναλόγως και πολλοί άντρες, επίσης, μόνοι τους; Κι αν αυτά ισχύουν, δεν μιλάμε πλέον για ένα  κοινωνικό πρόβλημα;

Η έρευνα αυτή δείχνει πολύ μοναξιά στους ανθρώπους. Οπότε, μιλάμε για μοναξιά, μιλάμε για δυσκολία στην αναζήτηση συντρόφου, και μία δυσκολία ως προς την σύναψη σχέσης. Διότι, μπορεί να δηλώνουν μέσα από την έρευνα μία στις τρεις γυναίκες, ότι είναι πολυγαμικές, άρα βρίσκουν κάποιους να έχουν έστω και μία αραιή σεξουαλική επαφή, αλλά δεν δημιουργείται σχέση. Άρα, μας βάζει να σκεφτούμε, ότι υπάρχει μεγάλη δυσκολία στο «σχετίζεσθαι».


Και αυτή η δυσκολία του «σχετίζεσθαι» μπορεί να οφείλεται σε πολλούς παράγοντες, όπως π.χ. τα βιώματα που έχουν οι ίδιοι από τη δική τους οικογένεια, συνειδητά ή ασυνείδητα, που τους υπαγορεύουν μία απόσταση από το «σχετίζεσθαι» ή δυσκολία ως προς το «σχετίζεσθαι», και στην συνεύρεση με κάποιον σύντροφο.

Δυσκολίες δηλαδή, που έχουν βιώσει από το σχετίζεσθαι της οικογένειας προέλευσης, των γονιών τους, με σχέσεις:

  • που να μην «βγαίνουν».
  • ακανθώδεις, με πολύ ένταση ή και βία, επιθετικότητα.
  • με ανταγωνισμό.
  • με αδιέξοδο (δηλαδή να φαίνεται ότι το γονεϊκό ζευγάρι δεν επιλύει τα προβλήματά του και επιλέγει να μην τα επιλύει).
  • με χιλιάδες άλλα προβλήματα, μεταξύ του πρωταρχικού ζευγαριού που είναι ο μπαμπάς και η μαμά του καθενός, τα οποία έκαναν τις επόμενες γενιές, διστακτικές στο να μπουν σε μία σχέση.
  • με ζευγάρια που χωρίζουν και τα αφήνουν, επίσης, όλα ανεπίλυτα.
  • ή με ζευγάρια που χωρίζουν και δεν βελτιώνονται – εξελίσσονται ως προς μία επόμενη σχέση, αλλά αντίθετα επιλέγουν τη μοναξιά ή έναν σύντροφο που θα κάνουν μαζί τους μία… από τα ίδια.

Οικογένεια και ρόλοι

gendersymbolΟι άνθρωποι που έχουν τέτοιου είδους βιώματα από τους γονείς τους και έχουν βιώσει ανάλογες καταστάσεις μέσα στην οικογένειά τους, η δέσμευση που χρειάζεται για μία σχέση τους παραπέμπει σε δεσμά, σε φυλακή, στο ότι θα είναι εγκλωβισμένοι σε μία σχέση σποσυνδετικού χαρακτήρα, που οι άνθρωποι εμμένουν σε αυτήν, λέγοντας δικαιολογίες του τύπου «μένω για τα παιδιά» ή «μένω για το οικονομικό» κλπ., ενώ στο βάθος φοβούνται να είναι μόνοι. Οπότε, διαλέγουν τη μοναξιά μέσα σε μία «σχέση», ως μέρος ενός ζευγαριού.

Κάπως έτσι, το παιδί τους έχοντας αυτό το βίωμα γίνεται διστακτικό στο να επιλέξει έναν σύντροφο και ακόμη κι αν το κάνει επειδή δεν έχει την πληροφορία του πώς να διαχειριστεί τη συνθήκη του σχετίζεσθαι, καταλήγει σε αδιέξοδο. Ενώ ξεκινάει, δηλαδή, να φτιάξει τα πράγματα διαφορετικά από τους γονείς του, τα επαναλαμβάνει.

Αυτού του είδους η μοναξιά είναι η απόρροια, η συνέπεια, μιας οικογενειακής συνθήκης η οποία κατέληξε σε αδιέξοδο, άσχετα αν οι άνθρωποι έμειναν μαζί ή χώρισαν και βαραίνει πια τον επόμενο, δηλαδή, το παιδί.

Γενικά το «μαζί» δεν είναι εύκολη υπόθεση. Είναι δύσκολη. Απαιτεί διαφοροποιημένα «εγώ», που θα συνθέσουν ένα «μαζί», το οποίο είναι πάρα πολύ δύσκολο εξ ορισμού.

Διαφοροποίηση σημαίνει ότι έχεις σαφή όρια, έχεις επίγνωση του «άλλου». Αυτό είναι το διαφοροποιημένο «εγώ». Δεν είναι δηλαδή ο «εαυτός», είναι ο «εαυτός, σε σχέση με τον ίδιο τον εαυτό αλλά και με τον άλλον».

Αυτό, βεβαίως είναι δύσκολο να κατακτηθεί, επιπλέον η ανθρωπότητα εξελίσσεται αργά, άρα εξελίσσεται και σε αυτό το θέμα αργά.

Από όλα αυτά φαίνεται γιατί υπάρχουν τόσοι άνθρωποι μόνοι. Διότι, δεν είναι μόνο οι γυναίκες που είναι μόνες, είναι και οι άντρες. Γιατί οι άνθρωποι, ουσιαστικά, δυσκολεύονται να σχετιστούν.

Αν μιλήσουμε συγκεκριμένα για τις γυναίκες, έχουν συχνά:

  • μία ενοχοποιημένη θηλυκότητα, διότι ειδικά ως προς τα σεξουαλικά, είναι πάρα πολύ ενοχοποιημένες οι γυναίκες. Για παράδειγμα, αν αφεθούν θα είναι «πόρνες», εάν συγκρατηθούν θα είναι «ψυχρές». Οπότε, υπάρχει μία πολύ μεγάλη δυσκολία που να τοποθετηθούν ως προς αυτό.
  • χαμηλή εκτίμηση ως προς το φύλο τους και τη θηλυκότητά τους.
  • αντιφατική εικόνα: Από τη μία πρέπει να δείχνουν πολύ δυνατές και από την άλλη είναι το παραδοσιακό το οποίο έχει περάσει μέσα μας εδώ και εκατομμύρια αιώνες, δηλαδή, να είναι η γυναίκα «υπό», να πρέπει να κάνει τους συμβιβασμούς κλπ. Οπότε "βγαίνουν" αντιφατικά προς αναζήτηση συντρόφου και μπορεί να πιστεύουν ότι αξίζουν αλλά συχνά την θηλυκότητά τους την βιώνουν ελλειμματική.
  • περιμένουν κυρίως από τον άντρα να κάνει το βήμα προς αυτές.
  • και επίσης, περιμένουν, ακόμη και σήμερα, να τις «σώσει» ένας άντρας, δηλαδή, έστω και ασυνείδητα, υπάρχει μέσα τους μία τέτοια προσδοκία. Πράγμα το οποίο δεν συμβαίνει, ούτε και υπάρχει λόγος να συμβεί, εφόσον είναι μία προβολή ενός απωθημένου, από τον μπαμπά στον σύζυγο – σύντροφο.

Η γυναίκα στο ρόλο άντρα

Μέσα σε όλα αυτά τα αντιφατικά, ο όποιος υποψήφιος άντρας-σύντροφος μπερδεύεται από αυτή την εικόνα και φοβάται και ο ίδιος πώς θα αντιμετωπίσει όλο αυτό το συνονθύλευμα που αντιφάσκει.

Παλιότερα οι κοινωνίες ήταν πιο συντηρητικές, υπήρχαν καθορισμένοι ρόλοι για την γυναίκα και τον άντρα που κατάφερναν και τους οριοθετούσαν, έστω, με έναν κοινωνικά κατασκευασμένο τρόπο. Σήμερα όμως, αυτή η διαφοροποίηση και η οριοθέτηση, πέφτει στην πλάτη του κάθε ανθρώπου ξεχωριστά να την διαχειριστεί. Δηλαδή σήμερα, τα όρια είναι εξαιρετικά συγκεχυμένα ώστε μπερδεύουν πολύ τα πράγματα στις σχέσεις, την επικοινωνία αλλά και στα «θέλω» του κάθε ανθρώπου.

Οι δε γυναίκες πολύ συχνά σήμερα παρατηρούμε ότι μπαίνουν σε ρόλο άντρα. Δηλαδή, σε ότι αφορά στα όρια έχουν πάει ένα βήμα μπροστά, ενώ οι άντρες αντίστοιχα πάνε ένα βήμα πίσω.

Ακόμη, μη ξεχνάμε, ότι οι μητέρες παίζουν ένα πολύ σημαντικό ρόλο στην οικογένεια, μέχρι τις μέρες μας, δηλαδή, οι μαμάδες είναι κυρίως εκείνες που διαπαιδαγωγούν το παιδί τους.

Ο ευνουχισμός του άντρα

Άρα, οι μητέρες έχουν την τάση να προστατεύουν πολύ τους άντρες. Από τη μία, όμως, τους προστατεύουν – συχνά ευνουχίζοντάς τους – και από την άλλη τους λένε «είσαι άντρας, άρα πρέπει να είσαι μαχητής, να είσαι κυνηγός» ενώ, συγχρόνως, σπεύδουν να καλύψουν οποιοδήποτε κενό εμφανίζεται.

Με αποτέλεσμα, ακόμη και σήμερα, να είναι πολλοί άντρες σαν παιδιά «με ειδικές ανάγκες» που δεν μπορούν π.χ. να πλύνουν τα ρούχα τους στο πλυντήριο, ή δεν ξέρουν να μαγειρέψουν, δηλαδή, να αυτοσυντηρηθούν γενικά. 

Η γυναίκα σε ρόλο κυνηγού

Οπότε, και οι άντρες ενέχουν πολλές αντιφάσεις, όπως και οι γυναίκες. Οι γυναίκες, δείχνουν να είναι περισσότερο άντρες τελευταία, να είναι εκείνες κυνηγοί, αλλά από την άλλη πρέπει να κάνουν και πίσω, ή να είναι αυτές που περιμένουν και όχι εκείνες που διεκδικούν. Άρα και οι άντρες και οι γυναίκες, έχουν μία μεγάλη επιβάρυνση όπως και μία μεγάλη σύγχυση ρόλων και αυτό δυσκολεύει τη συνεύρεση. Ποιός να κατακτήσει και να κυνηγήσει ποιον;

Υπάρχει, όμως, και μία κοινωνία, ειδικά τα τελευταία χρόνια, να έχει επιτεθεί – σε μεγάλο βαθμό – στο προφίλ της γυναίκας σεξιστικά, μέσα από π.χ. περιοδικά, ταινίες, βιβλία, διαφημίσεις, με συνεχή υπονοούμενα για τη γυναικεία σεξουαλικότητα. 

Αν όμως, παλιότερα η γυναίκα εμφανιζόταν ως σεξουαλικό αντικείμενο, ταυτόχρονα, σήμερα, προβάλλεται και ως κυνηγός. Είναι, δηλαδή, διττό. Από τη μία είναι οι διαφημίσεις κλπ που περιέγραψες που την παρουσιάζουν κυρίως ως σεξουαλικό αντικείμενο, από την άλλη υπάρχουν π.χ. ταινίες ή σήριαλ κλπ., με την γυναίκα να δείχνει πολύ ενεργή και κυνηγός.

Τώρα, φαίνεται σαν η γυναίκα να πρέπει να τα έχει όλα! Να συνδυάζει τα πάντα. Αυτό το γεγονός φαίνεται ότι είναι επιδίωξη και των γυναικών. Είναι σαν εκείνες να πάλεψαν για να τα έχουν όλα και αυτό είναι ένα πάρα πολύ μεγάλο βάρος και προσθέτει σύγχυση και στον ερωτικό και στον σεξουαλικό τους ρόλο.

Οι γυναίκες τα διεκδίκησαν όλα αυτά, και αυτή τη στιγμή πρέπει να πάρουν και οι ίδιες θέση, η κάθε μία για τον εαυτό της. Τι από όλα δηλαδή, θα επιλέξει κάθε μία;

Γιατί αλλιώς θα την βαραίνουν πάρα πολύ όλα αυτά, και αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να βγαίνει πάρα πολύ κουρασμένη, τρομαγμένη (αφού πρέπει να τα δώσει όλα!) αλλά και θυμωμένη για να αναζητήσει σύντροφο. Συν την πανάρχαια ενοχοποίηση της θηλυκότητάς της.

Με τι τρόπο πάει να μπει σε μία σχέση η σημερινή γυναίκα;

Πάει πολύ θυμωμένη, πολύ κουρασμένη για να κάνει σχέση. Και μέσα σε αυτό, ζητάει και εκείνη από την μεριά της ΟΛΑ, αφού πάει με πρόθεση να τα δώσει. Κι αυτό τρομάζει τους άντρες εξαιρετικά πολύ. Τι να πρωτοδώσουν και αυτοί που και εκείνοι φοβούνται;

Άρα έχουμε την συνάντηση δύο αμήχανων, φοβισμένων και θυμωμένων ανθρώπων, οι οποίοι κάνουν μία προσπάθεια να βρεθούν μαζί, έχουν και όλο αυτό το βίωμα πίσω τους που είπαμε, με αποτέλεσμα να εμφανίζουν οι σχέσεις διαλείπουσα χωλότητα -μεγάλη δυσκολία να προχωρήσουνε- και επειδή τώρα πια κοινωνικά επιτρέπεται να χωρίζουν, ή να έχουν πολλούς συντρόφους, λένε «εντάξει, δεν βγήκε αυτή η σχέση, πάμε στην επόμενη… και μετά στην επόμενη… και στην επόμενη!», με αποτέλεσμα να έχουμε μία μοναξιά, με πολλούς ανθρώπους να μπαινοβγαίνουν εκατέρωθεν, και ενώ παλιά ο "μόνος" ήταν "μόνος", σήμερα είναι μία γυναίκα ή ένας άντρας μόνος με πολλούς να… πηγαινοέρχονται.

Τι θα πρέπει να κάνουν και οι άντρες και οι γυναίκες; 

Χρειάζεται συνειδητότητα και εγρήγορση. Ο άντρας και η γυναίκα, μόνοι και οι δύο, με μπερδεμένους ρόλους, πολύ βάρος, κούραση και με όλα αυτά που ανέφερα, όπως επίσης και με τα βιώματα φόβου και αδιεξόδου, χρειάζεται να κάνουν μία βουτιά μέσα στον εαυτό τους και να δουν τι είναι αυτό που τους βάρυνε και τους κούρασε, όπως και να απαντήσουν στον εαυτό τους: Τι θέλουν να ενστερνιστούν οι ίδιοι; Με τι θέλουν να απευθυνθούν στον άλλον και τέλος, πώς να απευθυνθούν;

Όλα αυτά για να απαντηθούν, χρειάζεται ενδοσκόπηση και συνομιλία με καλούς συνομιλητές. Μπορεί να μην είναι ειδικοί αυτοί οι συνομιλητές, αλλά να είναι καλοί συνομιλητές. Δηλαδή, να μην εξαντλήσουν την συζήτηση πάνω στο "που φταίει ο άλλος", αλλά να δώσουν έμφαση στον εαυτό: Ποιοι είναι οι φόβοι, ποια είναι η κούραση, ο θυμός, η ενοχοποίηση; Μήπως και έτσι, βαδίσουν σε μία πιο ώριμη σχέση.

Ένα άλλο που παρατηρείται επίσης, είναι ότι η γυναίκα στα μίντια, η οποία εμφανίζεται να είναι παντρεμένη, δείχνει να φροντίζει, μεν, τον εαυτό της αλλά δείχνει περισσότερο ασέξουαλ και όχι θηλυκή. Δηλαδή, όμορφη σε ένα βαθμό, όχι και πολύ σεξουαλική όμως, ίσως, για να μην προκαλεί επιθυμία σε όλους. Μάλλον, δηλαδή, ένα ασέξουαλ όν, που ζει μόνο για την οικογένεια.

Η σεξουαλική ζωή των γυναικών

Αν μιλήσουμε για την καθαρά σεξουαλική πράξη, οι γυναίκες με όλο αυτό το βάρος της ενοχοποιημένης θηλυκότητας, με το φόβο ότι θα εγκαταλειφθούν, με την αγωνία τη βιολογική ότι ο χρόνος μετράει ανάποδα και ότι «δεν θα προλάβω να κάνω παιδιά» κλπ, με όλα αυτά στο κεφάλι τους, επηρεάζονται σεξουαλικά και δεν ζητούν εύκολα αυτό που θα τις ικανοποιήσει. Διότι, επιπλέον, φοβούνται ότι αν το ακούσει ο σύντροφος θα τις εγκαταλείψει, ή ότι είναι πολύ ευαίσθητος για να το αντέξει (και συχνά μάλιστα, είναι όντως ευαίσθητος για να το αντέξει, επειδή το εκλαμβάνει ως κριτική και όχι ως συνεργασία σεξουαλική, ώστε να υπάρχει ένα καλύτερο αποτέλεσμα).

Οπότε οι γυναίκες δεν μιλάνε, δεν ικανοποιούνται, κρατάνε πράγματα κρυφά από τον σύντροφό τους, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει συνεργασία στο ζευγάρι σε πολλούς τομείς αλλά και στον σεξουαλικό. Άλλος ένας λόγος, δηλαδή, που απομονώνει τη γυναίκα από τις επιθυμίες της και από την ικανοποίηση των αναγκών της.

Και οι άντρες

Και οι άντρες τα ίδια έχουν. Δηλαδή δεν βγαίνει κάτι με το να κάνουμε στρατόπεδα. Πάνε με τρόμο στη σεξουαλική πράξη, ιδίως στις πρώτες συνευρέσεις πρέπει να ικανοποιήσουν… σώνει και ντε και να εμφανιστούν ως καταπληκτικοί! Καταλήγουν και εκείνοι να φοβούνται ότι πιθανά θα περιγελαστούν (όλα αυτά ασυνείδητα ή συνειδητά και για τους άντρες και για τις γυναίκες) ή ότι θα απαξιωθούν και βρίσκονται, με αυτόν τον τρόπο, τα ζευγάρια να μη μιλάνε για το σεξ αλλά να πρέπει να έχουν την καταπληκτική συνεύρεση, την ονειρική, που να συγκρίνεται με ταινία Χόλυγουντ, και από κάτω να βράζει όλο αυτό που περιέγραψα, που μακροχρόνια θα βγει στη σχέση.

Επίσης, σε ότι αφορά το σχετίζεσθαι, υπάρχει και το φαινόμενο της «εξαφάνισης». Δηλαδή οι άνθρωποι φεύγουν από μία σχέση, επιλέγοντας να εξαφανιστούν, κυρίως από ερωτικές σχέσεις, αλλά και δουλειές και φιλίες.

Γιατί δυστυχώς δεν μπορούν να πάρουν το βάρος της ευθύνης τους, να υποστηρίξουν την επιλογή του «ναι» ή του «όχι». Που σημαίνει, ότι ένας άνθρωπος δεν έχει ωριμάσει αρκετά. Μπροστά στο να αναλάβει τις ευθύνες του, παλινδρομεί και γίνεται παιδί. Άρα, ο τρόπος που διαπαιδαγωγούμε τα παιδιά μας για να γίνουν ενήλικες, δείχνει να είναι ελλειμματικός.

Είναι ένα μήνυμα προς τους γονείς: Ότι «μεγαλώνουμε» τα παιδιά μας σε εισαγωγικά, διότι δεν τα βοηθάμε να ωριμάσουν. Με αποτέλεσμα να μην μπορούν να υποστηρίξουν τις ευθύνες της επιλογής τους και προτιμούν να εξαφανιστούν, κάτι, μάλιστα, που χαλάει περισσότερο την εικόνα για τον εαυτό τους. Διότι, οι άνθρωποι ακυρώνουν τον εαυτό τους όταν δεν παίρνουν της ευθύνη της επιλογής τους.

Με όλα τα παραπάνω φαίνεται να υπάρχει μάλλον κάτι σαν ψυχικός αναλφαβητισμόςστη σημερινή κοινωνία των ενηλίκων, με την έννοια της μη δυνατότητας συνειδητής αναγνώρισης των συναισθημάτων, άρα και την αδυναμία  διαχείρισής τους.
via
Viewing all 1128 articles
Browse latest View live